Tirik organizmlarda moddalar transporti

O‘tkazuvchi zona 
– suv va unda erigan moddalarni
poyaga o‘tkazib beradi.
• 2. 
So‘ruvchi zona 
– ildiz tukchalari joylashgan. Bitta
tukcha bitta hujayradan iborat, 10–20 kun yashaydi.
Ildiz o‘sib, tuproqqa kirgani sari pastki qismida
tukchalar hosil bo‘lib, yuqori qismidagilari halok bo‘lib
boraveradi. Ildiz tukchalari suvni tuproqdan shimib
oladi.
• 3. 
O‘suvchi zona 
– hujayralar o‘sib kattalashadi va
ma’lum bir funksiyalarni bajarishga ixtisoslashadi.
• 4. Bo‘linuvchi zona – yosh hujayralar doimiy bo‘linib, 
ildizning bo‘yiga o‘sishini ta’minlaydi. Ildizning
bo‘linuvchi zonasi ildiz qinchasi bilan himoyalangan.

---

Ildiz zonalari

---

Ildizning so‘ruvchi qismidan
ko‘ndalangiga kesib qaralsa,
ildiz qinchasi, po‘st
hujayralari va o‘tkazuvchi
naylarni ko‘rish mumkin. 
Po‘st hujayralari tirik, 
yumaloq va yupqa qobiqli
bo‘ladi.
Hujayralar orasida havo
bilan to‘lgan bo‘shliqlar
bo‘lib, ildizdagi hujayralar
shu havo bilan nafas oladi. 
Ildizning markaziy qismida
qalin devorli naylar
joylashgan.

---

•Ildizning
turli
zonalarini
ng
ko’ndalang
kesimi

---

• Osmos hodisasi tufayli ildiz tukchalariga kirgan suv
hujayradan hujayraga o‘tib, ildizning markaziy
qismida joylashgan naylarga yetib boradi. 
O‘tkazuvchi naylar orqali suv poyaga o‘tkaziladi.
• Tuproqdan ildiz tukchalariga o‘tgan suv va mineral 
tuzlar o‘simlikning
• transport sistemasi, ya’ni o‘tkazuvchi to‘qima
hujayralari orqali o‘simlikning barcha organlariga
yetkaziladi. Poyaning ko‘ndalang kesmasi
quyidagicha tuzilgan.

---

---

• Poyada transport vazifasini ksilemada joylashgan
o‘tkazuvchi naylar
va
floemadagi
elaksimon naylar
amalga oshiradi. 
• Ksilema murakkab tuzilgan bo‘lib, 
o‘tkazuvchi, mexanik (yog‘ochlik
tolalari), asosiy (jamg‘aruvchi) to‘qimalar
dan tashkil topgan. 
Ksilemaning o‘tkazuvchi to‘qimasi, ya’ni o‘tkazuvchi nay hujayralari
orqali ildizdan o‘simlikning barcha organlariga
suv va mineral 
moddalar transporti
amalga oshiriladi.
• Floema ham murakkab tuzilgan bo‘lib, 
o‘tkazuvchi, mexanik (lub
tolalari), asosiy (jamg‘aruvchi) to‘qimalar
dan tashkil topgan. 
Floemaning o‘tkazuvchi to‘qimasi, ya’ni elaksimon nay hujayralari
orqali barg larda hosil bo‘lgan
organik moddalar
o‘simlikning barcha
organlariga tashiladi. Elaksimon nay yadrosiz tirik hujayralardan iborat. 
Ular yonidagi yadroga ega yo‘ldosh hujayralar elaksimon naylarni oziq
va energiya bilan ta’minlaydi. Naylar orasidagi elaksimon to‘siqlar
shakarni suvda erigan holda o‘tkazadi. 
• Floema va ksilema ildizda, poyada va bargda yonma-yon joylashadi va
mexanik to‘qima tolalari bilan birga
nay-tolali bog‘lamlar
ni hosil qiladi

---

• O‘simlik bargi doimiy ravishda suv bug‘latib, o‘simlikni
qizib ketishdan saqlaydi. Bu jarayon barg og‘izchalari
orqali amalga oshiriladi va 
transpiratsiya
deyiladi. 
• O‘simlik o‘zlashtirgan suvning
90 %
i transpiratsiyaga
sarflanadi.
• Qolgan 
10 %
suv o‘simlikning hayotiy jarayonlarida
ishtirok etadi.
• Transpiratsiya sababli poya va ildizda ham suv miqdori
kamayadi. 
• Natijada suv osmos jarayoni tufayli tuproqdan ildiz
tukchalariga o‘tadi. Suvning yetish masligi o‘simlikning
so‘lib qolishiga olib keladi

---

O’simliklarda suv transporti

---