Tog’ jinslari va minerallarning nurashi

Biologik nurash:

• Bu mikroorganizmlar, o’simliklar, xayvonlar tasirida yuzaga keladi.

Tuproq xosil qiluvchi jinslar

• Tog’ jinslarning nurashi natijasida xosil bo’lgan maxsulotlar yoki o’z o’rnida qoladi yoki boshqa joylarga olib borib yotqiziladi. Maxsulotlar o’z o’rnida qolsa buni elyuviy deyiladi. Agar emirlgan maxsulotlar tashqi kuchlar ta’sirida boshqa joylarga olib borib yotqizilsa bunga qeltirilmalar yoki yotqiziqlar deyiladi.
• Elyuviy tub jinslardan tashqil topgan qadimgi qoldiq platolar deb atalgan tekisliklarda va yuzaga chiqib yotadigan tog’larda tarqalgan. Elyuviylar qalinligi va parchalanish darajasi turli sharoitda har xil bo’ladi.

Eng ko’p tarqalgan yotqiziqlar keltirilmalar quydagi guruxga bo’linadi:

• 1. Delyuvial yotqiziqlar- bular yomg’ir va erigan qor suvlari oqizib kelgan qeltirilmalardir. Bunda zarachalarning yirikligi va qancha uzoqqa siljishi oqar suvning shiddatiga bog’liq bo’ladi.
• 2. Prolyuvial yotqiziqlar- bular tog’ daryolari boshlanadigan va sellar tog’lardan tekislikka chiqadigan joylarda tarqalgan. Bunda yaxshi saralanmagan aralash keltirilmalar xosil bo’ladi.
• 3. Allyuvial yotqiziqlar- bular daryo vodiylarida xosil bo’ladi. Bu yotqiziqning o’ziga xos hususiyati turli katta kichik zaralardan iborat qatlamlarning ostin ustin yotishidir.

Eng ko’p tarqalgan yotqiziqlar keltirilmalar quydagi guruxga bo’linadi:

• 4. Muzlik yotqiziqlari - bular erigan muz suvlari qoldirgan qumlar, qumloq va sozlardan tashkil topgan yotqiziqlardir.
• 5. Dengiz yotqiziqlari - bular quruqlikning o’tmishda dengiz qoplab yotgan yerlari. Dengiz yotqiziqlari yaxshi saralangan shag’al hamda qumlardan tortib to sozgacha bo’lgan turli yiriklikdagi zarralardan iborat gorizontal qatlamlardan tuzilgan. Bularning tarkibida suvda eruvchan tuzlar ko’p.
• 6. Shamol yotqiziqlari - bu ko’proq iqlimi quruq cho’llarda va kamroq iqlimi nam dengiz bo’yi rayonlarida uchraydi. Bular har xil miqdordagi changsimon va maydaroq soz zarrachasi bilan aralash bo’lgan turlicha yiriklikdagi qumlardan tashkil topgan.
• 7. Lesslar - bu chang va loyqa zarrali yotqiziqlardir.
• Less- g’ovak, qizgish- serkarbanat asosan yirik chang zarrachalaridan tashkil topgan yotqiziq.