Tohiriylar va somoniylar reja

TOHIRIYLAR VA SOMONIYLAR

REJA:

• Tohiriylar davlatining tashkil topishi
• Somoniylar sulolasining vujudga kelishi
• Somoniylar davrida madaniy hayot

TOHIRIYLAR

TOHIRIYLAR

Tohiriylar davlati --- Abbosiylar xalifaligi parchalanishi munosabati bilan Xurosonda tashkil topgan davlat. Asoschisi --- Tohir ibn Husayn. U arab xalifaligiga qarshi Movarounnahrda ko’tarilgan Rofe ibn Lays qo’zg’olonini bostirishda qatnashgan. Horun ar-Rashid vafotidan so’ng xalifalik taxtiga egalik qilish uchun boshlangan kurashlarda Ma’mun qo’shini qo’mondoni. Ma’mun xalifaligi davrida Jazira noibi va Bag’dod harbiy garnizoni boshlig’i. 821-yil Ma’mun xalifalik oldidagi katta xizmatlari evaziga Tohir ibn Husaynni Xurosonga noib etib tayinlaydi. Shu tariqa rasman abbosiylar xalifaligiga tobe bo’lgan tohiriylar davlati vujudga kelib, 873-yilga qadar davom etgan.Uning poytaxti avval Marv, keyinchalik Nishopur bo’lgan.

Dastlab, Movarounnahrning ko’pgina viloyatlari ham uning tasarrufida bo’lgan.Tohir ibn Husayn boshqaruvni qo’lga olgach, yurt mustaqilligini,uning ravnaqi va qudratini oshirishga kirishdi. Tohir ibn Husayn o’z davlatining mustaqilligini tiklash maqsadida 822-yilda xalifa nomini xutba nomozidan chiqarib tashlashga amr qiladi.Biroq tez orada uning sirli o’limi bu borada kata ishlar qilinishiga yo’l bermadi. Uning vorislari Talha ibn Husayn (822-828), Abdulloh ibn Tohir (828-844), Tohir 2 ibn Abdulloh (844-862), Muhammad ibn Tohir (862-873) davrlarida tohiriylar davlatining mustaqilligi bir qadar ta’minlanagan.Uning o’g’li Abul Abbos Abdulloh noibligi davrida ma’muriy markaz Marvdan Nishopur shahriga ko’chirilgan. Tohiriylar davrida Somon hudud avlodlari Movovarounnahr shaharlarida mahalliy noyib edilar. Tohiriylar ularni o’zlariga tobe sifatida tan olganlar. Ular rasman o’zlarini xalifaga tobe deb ko’rsatsalarda amalda mutlaqo mustaqil ish yuritganlar.

Dastlab, Movarounnahrning ko’pgina viloyatlari ham uning tasarrufida bo’lgan.Tohir ibn Husayn boshqaruvni qo’lga olgach, yurt mustaqilligini,uning ravnaqi va qudratini oshirishga kirishdi. Tohir ibn Husayn o’z davlatining mustaqilligini tiklash maqsadida 822-yilda xalifa nomini xutba nomozidan chiqarib tashlashga amr qiladi.Biroq tez orada uning sirli o’limi bu borada kata ishlar qilinishiga yo’l bermadi. Uning vorislari Talha ibn Husayn (822-828), Abdulloh ibn Tohir (828-844), Tohir 2 ibn Abdulloh (844-862), Muhammad ibn Tohir (862-873) davrlarida tohiriylar davlatining mustaqilligi bir qadar ta’minlanagan.Uning o’g’li Abul Abbos Abdulloh noibligi davrida ma’muriy markaz Marvdan Nishopur shahriga ko’chirilgan. Tohiriylar davrida Somon hudud avlodlari Movovarounnahr shaharlarida mahalliy noyib edilar. Tohiriylar ularni o’zlariga tobe sifatida tan olganlar. Ular rasman o’zlarini xalifaga tobe deb ko’rsatsalarda amalda mutlaqo mustaqil ish yuritganlar.

Tohiriylar davlat boshqaruvi, fuqarolarga munosabat ayniqsa soliq tartiblariga alohida ahamiyat berganlar. Mulkdor dehqonlarning zulmidan og’ir soliqlardan bezor bo’lgan aholi malakatda tez-tez qo’zg’olon ko’tarib turgan. 9-asrning 60-yillarida Xurosonda g’oziylar faolligida xalq qo’zg’oloni avj olib ketgan. 873-yilda Tohiriylar hukmronligi tugatilib, yangi Safforiylar davlati tashkil topgan. Bu davlatga Yoqub ibn Lays as-Saffor asos solgan. Mamlakatda sodir bo’lgan bunday siyosiy o’zgarishdan so’ng Movarounnahr Xurosondan ajralib o’z mustaqilligini to’la tiklash imkoniga ega bo’lgan.

Tohiriylar davlat boshqaruvi, fuqarolarga munosabat ayniqsa soliq tartiblariga alohida ahamiyat berganlar. Mulkdor dehqonlarning zulmidan og’ir soliqlardan bezor bo’lgan aholi malakatda tez-tez qo’zg’olon ko’tarib turgan. 9-asrning 60-yillarida Xurosonda g’oziylar faolligida xalq qo’zg’oloni avj olib ketgan. 873-yilda Tohiriylar hukmronligi tugatilib, yangi Safforiylar davlati tashkil topgan. Bu davlatga Yoqub ibn Lays as-Saffor asos solgan. Mamlakatda sodir bo’lgan bunday siyosiy o’zgarishdan so’ng Movarounnahr Xurosondan ajralib o’z mustaqilligini to’la tiklash imkoniga ega bo’lgan.

Tohiriylar ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotni, mulkiy munsabatlarni rivojlantirish, qishloq xo’jaligini tartibga keltirish, suv resurslaridan foydalanishni yaxshilash uchun suv inshootlarini barpo etish, shuningdek, fuqarolardan olinadigan soliqlarni mo’tadillashtirishga ahamiyat berdilar. Poytaxt Abul Abbos Abdulloh davrida Marvdan Nishopurga ko’chiriladi. Jumladan, Abdulloh ibn Tohirning chiqargan bir farmonida “dehqonlarni ranjitmaslik” ta’kidlangan, ammo buningsiz xazinaga yetarli miqdorda soliq tushmasligi ham uqtirilgan. Biroq hukmdorlar dehqonlarni emas, mulkorlar, savdogarlarning manfaatlarini himoya qildilar. Shu bois, bu davrda oddiy aholi og’ir asoratda yashash, haddan ziyod soliq-o’lponlar to’lashga majbur etilgandi.

Tohiriylar ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotni, mulkiy munsabatlarni rivojlantirish, qishloq xo’jaligini tartibga keltirish, suv resurslaridan foydalanishni yaxshilash uchun suv inshootlarini barpo etish, shuningdek, fuqarolardan olinadigan soliqlarni mo’tadillashtirishga ahamiyat berdilar. Poytaxt Abul Abbos Abdulloh davrida Marvdan Nishopurga ko’chiriladi. Jumladan, Abdulloh ibn Tohirning chiqargan bir farmonida “dehqonlarni ranjitmaslik” ta’kidlangan, ammo buningsiz xazinaga yetarli miqdorda soliq tushmasligi ham uqtirilgan. Biroq hukmdorlar dehqonlarni emas, mulkorlar, savdogarlarning manfaatlarini himoya qildilar. Shu bois, bu davrda oddiy aholi og’ir asoratda yashash, haddan ziyod soliq-o’lponlar to’lashga majbur etilgandi.

VORISLARI

Talha ibn Husayn

Abduloh ibn Tohir

Tohir II ibn Abdulloh

Muhammad ibn Tohir

Somoniylar

Somoniylar --- 9-10-asrlarda Movarounnahr va Xurosondagi sulola. Somoniylarning nomi ularning oilaviy nisbasi bo’lmish Somonxudotning nomi bilan bog’liq.Abu Bakr Narshaxiy va Hamza Isfahoniy keltirgan ma’lumot ma’lumotlarga qaraganda,Somnxudot Balx viloyatidagi Smon qishlog’idan bo’lgan. Xalifa Ma’mun uning avlodlariga Movarounnahr hududlarini boshqarish huquqini berdi. Chunki ular somoniylarga qarshi Samarqandda boshlangan Rofe ibn Lays boshchiligidagi qo’zg’olonni bostirishdaxalifa Ma’munga yordam bergan.

Smonxudot avlodlariga in’om etilgan yer-mulklar

Nuhga -- Samarqand

Ahmadga --- Farg’ona

Yahyoga --- Shosh va Ustrushona

Somoniylar davlatida zarb qilingan tangalar

• ISMOILIY
• MUHAMMADIY
• G’ITRIFIY

9-asr o’rtalariga kelib, Ahmad va katta o’g’li Nasr Somoniylar Movarounnahrning ko’pchilik hududlarini birlashtirishga muvaffaq bo’ladilar.Nasr I Ahmad Somoniy davrida Movarounnahr mavqeyi yanada kuchaydi.Samarqant davlat poytaxtiga aylantirildi. Nasr ukasi Ismoil Somoniyni Buxoroga noib etib tayinladi.Ko’p o’tmay, Ismoil o’z hokimiyatini kuchaytirib olgach, o’zining vassallik mavqeyini tan olmay Nasrning xazinasiga to’laydigan yillik daromad miqdorini keskin pasaytirdi. Natijada aka-uka Somoniylar o’rtasida kurash boshlandi. 888-yilda ular o’rtasida katta urush kelib chiqib, Ismoil g’olib chiqadi va hokimiyatni o’z qo’liga oladi. Akasi Nasrning vafotidan keyin Ismoil Somoniy Movarounnahrning yagona hukmdoriga aylandi. U Movarounnahrni birlashtirgach, musathakm feodal davlat tuzishga kirishadi. U katta qo’shin to’plab kochmanchilar dashtiga askar tortdi va Taroz shahrini egallaydi. Movarounnahrda kuchayib borayotgan Somoniylar Bog’dod xalifalarini bezovtalantirib qo’yadi.898-yil xalif Ismoilni taxtdan tushirish va Movarounnahr o’rinbosari o’rnida Saffaridlardan Amr ibn Laysning kelishi haqida farmon chiqaradi. Ammo Balxda bo’lib o’tgan jangda Ismoil g’alaba qozonadi va xalq xalifalik istibdodidan xalos bo’ladi.

9-asr o’rtalariga kelib, Ahmad va katta o’g’li Nasr Somoniylar Movarounnahrning ko’pchilik hududlarini birlashtirishga muvaffaq bo’ladilar.Nasr I Ahmad Somoniy davrida Movarounnahr mavqeyi yanada kuchaydi.Samarqant davlat poytaxtiga aylantirildi. Nasr ukasi Ismoil Somoniyni Buxoroga noib etib tayinladi.Ko’p o’tmay, Ismoil o’z hokimiyatini kuchaytirib olgach, o’zining vassallik mavqeyini tan olmay Nasrning xazinasiga to’laydigan yillik daromad miqdorini keskin pasaytirdi. Natijada aka-uka Somoniylar o’rtasida kurash boshlandi. 888-yilda ular o’rtasida katta urush kelib chiqib, Ismoil g’olib chiqadi va hokimiyatni o’z qo’liga oladi. Akasi Nasrning vafotidan keyin Ismoil Somoniy Movarounnahrning yagona hukmdoriga aylandi. U Movarounnahrni birlashtirgach, musathakm feodal davlat tuzishga kirishadi. U katta qo’shin to’plab kochmanchilar dashtiga askar tortdi va Taroz shahrini egallaydi. Movarounnahrda kuchayib borayotgan Somoniylar Bog’dod xalifalarini bezovtalantirib qo’yadi.898-yil xalif Ismoilni taxtdan tushirish va Movarounnahr o’rinbosari o’rnida Saffaridlardan Amr ibn Laysning kelishi haqida farmon chiqaradi. Ammo Balxda bo’lib o’tgan jangda Ismoil g’alaba qozonadi va xalq xalifalik istibdodidan xalos bo’ladi.

ISMOIL SOMONIY

Abu Ibrohim Ismoil Somoniy --- Somoniylar sulolasi amiri, O’rta Osiyoda davlat shakllanishi asoschisi.

Tavallud topgan: 849-yil

Vafot etgan: 907-yil

Tug’ilganjoy: Farg’ona

SOMONIYLAR DAVLATI

Poytaxti: samarqand, buxro

Tili: fors

Dini: islom

Maydoni: 2850000kv.km

Aholisi: 10000000

Yirik shaharlari: urganch, buxoro samarqand, marv, balx

Somoniylar davlatida yer egaligi

Mulki Sultoniy

Vaqf yelari

Iqto tuman yerlari

Mulk yerlari

Mulki xos

Jamoa yerlari

Somoniylar davrida madaniy hayot

Somoniylar boshqaruv tizimining tashkil topishi siyosiy barqarorlik va iqtisodiy ko’tarilish, madaniy hayotning ravnaqiga imkon berdi. Buxoro, Samarqand, Urganch, Marv va Nishopur kabi shaharlar ilmiy va madaniy markaz sifatida taraqqiy qila boshlaydi. Forsiy tilda nazm, nasr va ilmiy asarlar yozila bshlandi. 9-10-asrlarda, ayniqsa, Buxoro madaniy jihatdan yuksaladi. Poytaxtda amir saroyida turli sohalarga oid qo’lyozma kitoblar saqlanadigan kattagina kutubxona barpo etildi. Movarounnahrda me’morlik va san’at yangi taraqqiyot bosqichiga o’tdi. Bu davrda Samarqand, Buxoro, Urganch, Termiz, O’zgan va Marv kabi shaharlarda ko’plab saroy, masjid, madrasa, minora, xnaqoh, maqbara va karvonsaroylar qurildi.

Somoniylar davrida hunarmandchilik

To’qimachilik

misgarlik

duradgorlik

Shishasozlik

Zargarlik

chilangarlik

kulolchilik

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!