Тоҳир Маликов

2.2. Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy isloh 
qilinish samaradorligini baholash 
XYuS, firma va korporatsiyalarning moliyaviy isloh qilinish sa-
maradorligini baholashning asosiy ko‘rsatkichi sifatida moliyaviy sama-
radorlik, ya’ni sof foyda bo‘yicha rentabellik ko‘rsatkichini olish mum-
kin. Uni hisoblash formulasi quyidagicha: 

---

26 
R = (C
f
 : O‘
k
) x 100
bu yerda: R – sof foyda bo‘yicha o‘zlik kapitalining 
rentabelligi; 
S
f
– sof foyda yoki netto-foyda; 
O‘
k
– o‘zlik kapitali. 
Bu ko‘rsatkichning o‘sishi foydani soliqqa tortishni qo‘shib hisob-
lagan holda ichki va tashqi xarakterdagi ko‘plab omillarga bog‘liq. Ren-
tabellikni tarkib toptiruvchilarni tahlil qilish uchun amaliyotda birinchi 
marta “Dyupon de Nemur” kompaniyasida qo‘llanilgan Dyupon formu-
lasidan foydalaniladi. Bu formulaning ko‘rinishi quyidagicha: 
R = (S
f
 : O‘
k
) x (S
f
 : T) x (T : A) x (A : O‘
k
), 
bu yerda: R – sof foyda bo‘yicha o‘z kapitalining 
rentabelligi; 
S
f
– sof foyda yoki netto-foyda; 
O‘
k
– o‘zlik kapitali; 
T – tushum; 
A – aktivlar. 
Bir vaqtning o‘zida bu formuladagi (S
f
: O‘
k
) nisbati sof foydaga 
ko‘ra o‘zlik kapitalining rentabellik koeffitsiyentini ko‘rsatsa, (S
f
:T) nis-
bati esa sotuv rentabelligini ifodalab, bir tomondan bu nisbat tahlil qili-
nayotgan davrda sof foyda va sotuv hajmi (tushum) o‘rtasidagi nisbatni 
aks ettirsa, ikkinchi tomondan esa yaxlit holda sotilgan mahsulotning 
daromadliligini xarakterlaydi va u alohida olingan tovar turlari daromad-
liligiga va ularning realizatsiya hajmidagi nisbatiga bog‘liq. Shuningdek, 
(T:A) nisbati xo‘jalik faolligi koeffitsiyentini ko‘rsatadi. Bu koeffitsi-
yent aktivlarning aylanuvchanligi (yoki aktivlarning yillik o‘rtacha 
qiymatiga to‘g‘ri keluvchi bir so‘mlik tushum hajmi)ni aks ettiradi, tahlil 
davridagi aktivlar aylanmasining sonini xarakterlaydi. Aktivlar qancha 
ko‘p aylansa, ularning rentabelligi shuncha yuqori bo‘ladi. (A : O‘