Тоҳир Маликов

Fond qaytimi
 
XYuS asosiy kapitalidan foydalanishga tavsif beruvchi mu-
him ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi
XYuS shuncha ko‘p
foyda oladi 
Realizatsiya qilingan mahsulot hajmi va asosiy fondlarning 
yillik o‘rtacha qiymati o‘rtasidagi nisbat orqali aniqlanadi
Asosiy 
fondlarning 
aktiv qismiga 
(dastgohlar, 
mashinalar, 
mexanizmlar va 
h.k.) qancha ko‘p 
asosiy kapital 
joylashtirilgan 
bo‘lsa
ular yil davomida 
qanchalik 
ko‘p aylanish 
sodir etsa
va

---

56 
Aylanma aktivlar (mablag’lar)
 
Ana shu maqsadda ishlab chiqarish zaxiralarining ortiqcha qis-
mini qidirib topish va realizatsiya qilish asosida aylanma mab-
lag‘larning tarkibiy tuzilishini optimallashtirish, debitorlik qarz-
lari va tayyor mahsulot zaxiralariga qo‘yilmalarni qisqartirish 
talab etiladi
XYuS kapitalining eng faol elementi hisoblanadi
yil davomidagi aylanish miqdori kapitaldan foydalanish-
ning intensivlik darajasini ko’rsatadi
XYuS ning eng faol “ishlovchi” kapitalidir
kapitalning faollik koeffitsiyenti alohida ahamiyat kasb 
etib, uni aylanma aktivlar (ishlayotgan kapital)ning bar-
cha aktivlar (XYuSning barcha kapitali) ga nisbati orqali 
aniqlash mumkin
Shuning uchun ham, XYuS rezervlarining butun bir qismi aylan-
ma mablag‘lardan foydalanish, ular aylanishining tezligi bilan 
bog‘liq

---

57 
Aylanma aktivlar (mablag‘lar)
 
Aylanma mablag‘lardan foydalanish samaradorligini oshirish-
ning rezervlarini qidirib topish uchun ularning absolut va 
nisbiy ozod bo‘lishini (bo‘sh bo‘lishini) aniqlash muhim aha-
miyatga ega 
absolut
nisbiy
Tahlil qilinayotgan 
davrning boshi va
oxiridagi aylanma
mablag‘lar haqiqiy
o’lchamlari o‘rtasidagi 
farqdan iborat
Ularning hisobli o‘l-
chami taqqoslanganda 
qancha iqtisod qilin-
ganligini tavsiflaydi, 
o‘tgan davrda ulardan 
foydalanish sama-
radorligini hisobga olgan 
holda haqiqatdagi 
aylanishga xizmat qilish 
uchun XYuSga qancha 
aylanma mablag’lar 
kerak bo‘lishi mum-
kinligidan darak beradi
Nisbiy ozod bo‘lish XYuS aylanma mablag‘laridan 
foydalanishning samaradorlik darajasini xarakterlaydi – 
ularning shartli ozod bo‘lishini ko‘rsatadi

---

58