Tortkol-Ellikqala shevasida. YusupovaG
Download 264.78 Kb. Pdf ko'rish
|
tortkol-ellikqala shevasida oz va ozlashgan leksik qatlam
- Bu sahifa navigatsiya:
- UMUMTURKIY LEKSIK QATLAMGA OID LMG
|
2 S.Qurbanov tilidan yozib olindi. 11
UMUMTURKIY LEKSIK QATLAMGA OID LMG O‘zbek tili To‘rtko‘l-Ellikqal’a shevasi aholisining nutqi o‘zbek tilining o‘g‘uz lahjasiga mansubdir. Shu boisdan mazkur shevada ham o‘zbek adabiy tilidagi singari umumturkiy so‘zlar salmoqli o‘rin tutadi. Fikrimizni shevadan to‘plagan materiallar to‘la tasdiqlaydi. Shuningdek,o‘zbek tili To‘rtko‘l-Ellikqal’a shevasida ishlatiladigan so‘zlarning deyarlik ko‘p qismi qarindosh tillar, ya’ni qoraqalpoq, qozoq va turkman tillari bilan mushtarak so‘zlardir. Xuddi shuningdek, shevadan to‘plangan so‘zlar ba’zi fonetik farqlar bilan adabiy tilda ham faol qo‘llaniladi. Bu esa, o‘zbek tilining To‘rtko‘l-Ellikqal’a shevasi deb nomlash va o‘rganishimiz uchun asosdir. Shuni ta’kidlash joizki, qardosh turkiy tillar bilan mushtarak so‘zlar har bir tilning fonetik, grammatik qoidalariga ko‘ra har xil lisoniy o‘zgarishlarga duch keladi. Buni quyidagi qiyosiy jadvaldan ko‘rish mumkin:
da turkman
Qoraqal poq
qozoq O‘zb.ad.orf. gөz gөz
kөz kөz
ko‘z yer
ier jer
jer er
qash kash
qas qas
Qosh ul
ogul ul
ul o‘g‘il
qulaq gulak
qulaq qulaq
Quloq yuldыz
yыldыz julduz
julduz Yulduz
dayы da:yi
dayы dayы
tog‘a duye
doe tүye
tuye Tuya
depə depe
tөbe tөbe
Tepa bag‘ыr
bag‘r bauыr
bauыr Jigar
nəchun nemuchыn nege nege
Nega 12
nichik nexili
qalay qalay
Qanday dag‘
dag‘ tau
tau tog‘
iynə iynə
iyne iyne
Igna q’z’l
gыzil qыzыl
qыzыl Qizil
bala oglan
bala bala
Bola yaxshы
govы jaqsы
jaqsы Yaxshi
үө n uch
on uch won ush
on ush o‘n uch
mən men
men men
Men sən
sen sen
sen Sen
həmmə xemme
barlig‘i barlыq
Barcha yazmaq
yazmak jazыu
jazu Yozmoq
gүlmək gulmoq
kүliү kүlүv
Kulmoq bi’raq
ə mma
bыraq bыraq
Biroq 1.1. QORAQALPOQ TILI BILAN MUSHTARAK LSG To‘rtko‘l-Ellikqal’a shevasida qoraqalpoq tilida ishlatiladigan so‘zlar anchaginani tashkil etadi. Bunday bo‘lishi tabiiy hol. Chunki sheva vakillari o‘z kundalik hayotida qoraqalpoqlar bilan birga ishlashadilar. Qoraqalpoq tilida radio eshittirishlarini tinglab, teleko‘rsatuvlarni ko‘rib boradi, vaqtli matbuotdan keng foydalanadi, ayrim qishloqlarda aralash va yonma-yon yashab keladilar. Qishloq fuqoralar kengashi hisob-kitob ma’lumotlariga ko‘ra o‘n ikki mingdan ko‘proq qoraqalpoqlar yashaydi. Maktablarda o‘zbek va qoraqalpoq bolalari birga o‘qiydilar. Qishloq xo‘jaligining barcha javhalarida birga ishlaydilar. Bu holat sheva vakillarining tillariga ta’sir ko‘rsatishi aniq. 3
Download 264.78 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|