Tortkol-Ellikqala shevasida. YusupovaG

1.3. TURKMAN TILI BILAN MUSHTARAK LSG 

To‘rtko‘l-Ellikqal’a    hududida  yashovchi o‘zbeklar  nutqida turkman  tili  bilan 

mushtarak  so‘zlar  ko‘pchilikni  tashkil  etadi.  Chunki  To‘rtko‘l-Ellikqal’a 

---

 

15 

tumanlarining  Miskin,  Turkmanko‘l,  Obojon  Durdiev,  Sariqqamish  qishloqlarida 

turkmanlar  yashaydi.  Ular  bilan  o‘zbeklar  yonma-yon,  ayrim  qishloqlarda  esa 

aralash 

yashab 

keladilar. 

Shu 

ma’lumotni 

ta’kidlash 

o‘rinliki. 

Qoraqalpog‘istondagi  qoraqalpoq,  qozoq  va  turkman  shevalari  ham  anchagina 

o‘rganilgan

4

.  Ushbu  ishlarda  o‘zbek  shevalarining  qardosh  turkiy  tillarga  ta’siri 

masalasi  yoritiladi-yu,  lekin  o‘zbek  shevalariga  o‘z  navbatida  yuqorida  qayd 

qilingan tillarning tasiri masalasiga ahamiyat berilmaydi. 

Qoraqalpog‘istondagi  o‘zbek  shevalarini  tadqiq  etgan  A.Ishaev,  E.O‘rozov, 

M.Bo‘ronov va Yu.M.Ibragimov, Z. Yu.Ibragimovalar o‘z tadqiqotlarida  mazkur  

hududdagi  o‘zbek  shevalariga  qardosh  tillarning  ta’siri  yuzasidan  ayrim  fikr-

mulohazalar bildirganlar

5

. 

Ayniqsa  Z.Yu.Ibragimovaning  “Qoraqalpog‘iston  o‘zbek  shevalari  qishloq  

xo‘jaligi  leksikasining  lingvogeografik  tadqiqi”  nomli  ishida  qardosh  turkiy 

tillarning o‘zaro munosabati masalasiga ancha keng yondoshgan

6

. 

 Bu  bildirilgan  fikr-mulohazalar  biz  tadqiq  etayotgan  shevachasi  vakillari 

nutqiga ham tegishlidir. 

Turkman tilidan o‘zlashgan leksik birliklar bevosita o‘zbek tilining fonetik va 

grammatik  qonuniyatlariga  bo‘ysundirilgan  holda  ishlatiladi.  Buni  quyidagi 

misollar to‘la tasdiqlaydi: 

shevada 

turkman tilida 

o‘zb. ad.orf. 

ul 

og‘lan 

Bola 

taza 

teza 

Sof 

bayraq 

bayraq 

Mukofat 

g‘och yigit 

g‘och yigit 

mard yigit 

gəchchi 

gechi 

Echki 

gəzzik 

gezek 

Navbat 

qut 

qut 

Nuqul 

                                                 

4

 Arazkuliev. Garakalpakistan ASSRnin Dortgul rayonindaqi tүrkman gepleshikleri. Ashgabat. 1961. 189-190-b. 

Dospanov O. Qoraqalpoq tilining qubla dialekti.-Nөkis:Bilim.1978. 

5

 O‘sha avtor. kөrsatilgan manba. 5-17 b. 

6

 Ibragimova Z.Yu. Ko’rsatilgan ish. 

---

 

16 

yadadim 

yadadim 

Chardhadim 

mi’dam 

mi:dam 

hamiia, doimo 

 

Yuqorida keltirilgan so‘zlarni misollar ichida berishni ma’qul ko‘rdik: 

1.Paxtag‘a har von kүndə bayraq bərip dur. 

2.Paqsag‘a lay ataman dep qut yadadi’m charchadim. 

3.G’och yigit degan vədəsində durar vo‘lar. 

4.Gəchchi baqan qoyi’n baqannan qi’yi’n, avzi’ңnan qaraqani’ң gələdi.