Toshkent 2022 Mavzu: Tijorat banklari faoliyatining tashkiliy huquqiy asoslari. Reja: Kirish

3. Tijorat banklari faoliyatini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari
Tijorat banklari tomonidan amalga oshiriladigan va yaratiladigan imkoniyatlar tijorat banklari faoliyatini rivojlanishiga asosiy turtki bo’ladi. Tijorat banklari faoliyatini yanada takomillashtirishda 3-rasmdagi yo’nalishlardan foydalanish samara keltiadi.

3-rasm. Tijorat banklari faoliyatini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari.⁴
Bank kreditlari bo'yicha foiz stavkalarini pasaytirish davlat va tijorat banklarining asosiy vazifalaridan biri bo'lib qolmoqda. Buning uchun kompleks choralar ko'rilishi talab etiladi, shu jumladan: МАНБА
- makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va kredit va boshqa xavflarni kamaytirish;
- bank sektorida raqobatni kuchaytirishi, banklarning kapitallashuvini yanada oshirish va ichki resurslarni jalb qilish;
- naqd pulsiz to'lovlarni rivojlantirish bo'yicha davlat dasturini, shuningdek boshqa soliqlarni rivojlantirishni jadallashtirish uchun daromad solig'i, savdo solig'i, QQS uchun soliq imtiyozlarini berish kabi iqtisodiy tusdagi foizlarni pasaytirishni rag'batlantirish uchun qulay sharoitlar yaratish;
- davlatning uzoq muddatli moliyaviy resurslar bilan ta'minlashda ishtiroki (yiliga taxminan 7,0 mlrd. so'm miqdorida moliyalashtirish hajmi) va / yoki foiz stavkalarini davlat tomonidan subsidiyalash;
- monopoliyaga qarshi tartibga solish, iste'molchilarning huquqlarini himoya qilish va moliyaviy xizmatlar iste'molchilarining moliyaviy savodxonligi bo'yicha samarali me'yoriy-huquqiy bazani yaratish.
Banklarning yuqori likvidliligi va kreditlarga ehtiyoj katta bo'lishiga qaramay, mamlakat bank sektori yuqori xatarlar tufayli real sektorni kreditlashni ko'paytirmaydi. Bu iqtisodiyotning o'sishiga, moliya-kredit institutlarining rivojlanishiga, bandlik va daromadlarning o'sishiga to'sqinlik qilmoqda.
Yangi moliya institutlarini, shu jumladan kafolatli fondlar shaklida rivojlantirish zarur. Uning asosiy vazifasi kreditlarni to'lashni qisman kafolatlash orqali kichik va o'rta biznesning kredit resurslaridan foydalanish imkoniyatlarini oshirishdir, bu esa moliyaviy institutlarning kredit xavflarini kamaytiradi.
Kafolat fondi kafolati mexanizmi moliya muassasasi mijozining qarz majburiyatlari doirasida uning tegishli miqdorini moliya muassasasining depozit hisobvarag'iga kiritgan holda to'lashni ta'minlaydi. Ushbu kafolat majburiyatlarning bajarilishining yuqori likvid kafolati hisoblanadi. Kafolat fondlari kafolat mexanizmlarini yaratish orqali kichik korxonalarga zarur moliyaviy mablag'larni olishga imkon beradi va tadbirkorlikni rivojlantirishga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Bunday moliyaviy yordam tufayli kichik va o'rta biznes korxonalari bank va boshqa kredit resurslaridan faol foydalanish imkoniyatiga ega bo'lmoqdalar. Bundan tashqari, kafillik jamg'armalari tadbirkorlarning ushbu mablag'lardagi kafolat kapitali miqdoridan ko'proq miqdorda kredit olishiga yordam beradi.
Kafolat fondlarining yana bir ijobiy natijasi - bu mahalliy darajada ishsizlikning qisqarishi: biznesni qo'llab-quvvatlash uchun ajratilgan kredit resurslari mehnat bozoriga sezilarli ta'sir ko'rsatib, yangi ish o'rinlari yaratilishiga hissa qo'shmoqda.
Xalqaro tashkilotlarbilan aloqani yo’lga qo’yishda bir necha yo’nalsihlarni amalga oshirishni ko’rishimiz mumkin:
Yevroobligatsiyalar, yevrobondlarni chiqarishni joriy etish (SQB misolida);
Xorijiy kredit liniyalarini ochish orqali va boshqalar.
"O'zsanoatqurilishbank" ATB London fond birjasida 2019-yilda xalqaro obligatsiyalar chiqardiva shu bilan xalqaro kapital bozorining ishtirokchisiga aylandi. 300 million dollar miqdoridagi evro-obligatsiyalar sarmoyadorlar tomonidan yuqori baholandi.
Jahon kapital bozorlari mamlakatda barqaror iqtisodiy o'sishni ta'minlashda va bu erga yirik xususiy, shu jumladan chet el investitsiyalarini jalb qilishda muhim rol o'ynaydi. 2019-yilning fevral oyida mamlakatimiz tarixida birinchi marta O'zbekiston Respublikasining suveren obligatsiyalarining muvaffaqiyatli joylashtirilishi tijorat banklarimiz va korxonalarimiz uchun yangi imkoniyatlarni ochdi.
"O'zsanoatqurilishbank" OATB JP Morgan, Citigroup, Commerzbank, Raiffeisen Bank kabi xalqaro investitsiya banklarining (moliyaviy maslahatchilar) tavsiyalari asosida korporativ obligatsiyalarni chiqardi. 18-22 noyabr kunlari Tsyurix, Frankfurt va Londonda 60 dan ortiq sarmoyadorlar bilan uchrashuv va muzokaralar bo'lib o'tdi. Ushbu munozaralar chog'ida mamlakatdagi joriy bank islohotlari, shu jumladan, hukumatning yirik tijorat banklarini kapitallashtirish strategiyasi, ularni xususiylashtirish istiqbollari, kredit siyosati, aktivlar, shu jumladan muammoli banklarda kutilayotgan o'zgarishlar, shuningdek sohaning rivojlanish dinamikasi muhokama qilindi.
Ta'kidlash joizki, yirik sarmoyadorlar korporativ boshqaruvni takomillashtirish uchun Xalqaro moliya korporatsiyasi ishtirokida banklarni o'zgartirish jarayonini (shu jumladan xususiylashtirishga tayyorgarlik) hisobga olishdi. Uning biznes modeli yanada tijoratlashtirish va bosqichma-bosqich xususiylashtirishga qaratilganligi sababli, ular batareyani davlat banki emas, balki tijorat sifatida ko'rib chiqmoqdalar.
2019-yilning 25-noyabr kuni moliyaviy maslahatchilarning tavsiyalari va investorlarning tavsiyalariga binoan bankning 5 yillik xalqaro obligatsiyalar bo'yicha boshlang'ich daromadliligi 6,50% miqdorida belgilandi va uning joylashtirilishi London vaqti bilan soat 08:23da e'lon qilindi. Ertalab soat 10:00gacha buyurtmalar hajmi 300 million dollarga (masalan, to'liq hajmda), soat 12:10 ga kelib esa 800 million dollarga etdi (masalani 2,5 marta qoplagan).
Soat 12:25 da obligatsiyalarning daromadliligi 0,125% ga pasaytirildi va yangi kurs 6.375% darajasida e'lon qilindi. Investorlar ushbu strategiyadan mamnun bo'lishdi va soat 13:05 ga ko'ra buyurtmalar hajmi 1 milliard dollarga, 14:00 ga qadar esa 1,2 milliard dollargacha etdi (masalan, 4 marotaba yoritilgan holda). Bunday yuqori talab tufayli bitimning etarli rentabelligi ta'minlandi, u London vaqti bilan soat 17:00 da 5,75% kupon bilan yopildi.
Obligatsiyalarning muvaffaqiyatli joylashtirilishi xalqaro investorlarning respublikamizda, xususan bank tizimidagi islohotlarga ijobiy munosabatidan dalolat beradi. Bundan tashqari, O'zsanoatqurilishbank tomonidan chiqarilgan tarixda birinchi korporativ evro-obligatsiyalar boshqa tijorat banklari va korxonalari uchun qo'llanma bo'lib xizmat qiladi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida banklar faoliyatini innovatsion boshqarishning yana bir xususiyati bank biznes xususiyatiga bevosita bog’liqdir. Bank biznesi boshqa tarmoqlarga qaraganda uning farqi maxsus «tovar» «pul» bilan faoliyat ko’rsatishidir. Yuqoridagilarni hisobga olgan holda «O‘zsanoatqurilishbank» aksiyadorlik tijorat O‘zsanoatqurilishbank boshqaruvining o’ziga xos xususiyatlarni va maqsadlarini ko’rsatib o’tish maqsadga muvofiqdir. Bu xususiyatlarga: - pul bozori sharoitida xo’jalik sub'ekti sifatida innovatsion omillar orqali bank ishini rentabelligini ta'minlash;
- kreditor va jamgarmachilar qiziqishini ta'minlash maqsadida, bankni ishonchli sherik sifatida uning balansi likviditligini ta'minlash;
- bank mijozlariga ko’rsatilayotgan xizmatlarini xajmi, turi, yangi xizmat turlarini ishlab chiqish, sifatini yaxshilagan holda ular orasidagi aloqalarni doimiyligini ta'minlash uchun mijozlar talablarini maksimal qondirish;
- jamoaning ishlab chiqarish, tijorat hamda ijtimoiy muammolarni birgalikda hisobga olgan holda xal qilish;
- mutaxassislarning potentsialidan to’laroq foyda olish maqsadida ularni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularni joylariga qo’yish.
Bu maqsadlarga erishish uchun bank boshqaruvi miqdoriy va sifat hamda ijtimoiy ko’rsatkichlarga tayanadi.
Miqdoriy ko’rsatkichlar bank boshqaruvining barcha sohalariga tegishlidir. Miqdoriy ko’rsatkichlarga: bank mijozlari va raqamlari soni, depozit xajmi, innovatsion xizmatlar, kredit qo’yilmalari, operatsiya va xizmatlar xajmi va boshqalar misol bo’la oladi.
Banklarni innovatsion boshqarishning asosiy xususiyatlaridan yana biri, bu ma'sul masalarni xal qilishda jamoaviy usulning mavjudligidir. Hozirgi davrda bank boshqaruvining aniq yo’nalishi qanday. Ularni ikkita yirik yo’nalishga ajratish mumkin. Birinchi guruh savollariga, bankni ixtiyorida bo’lgan iqtisodiy

muammolarni boshqarishni tashkil etish, ikkinchi guruh savollariga esa bank jamoasini boshqarishni tashkil etishdan iboratdir.

Bank siyosatining tahlili natijasini aniqroq chiqarish va uni olib borish bank marketingiga chambarchas bog’liqdir. Bu masala ayniqsa bozor iqtisodiyoti sharoitida o’zining birlamchi ko’rsatkichlaridan ekanligini namoyon qildi. Bank marketingi bu bozorda bo’layotgan jarayonlarni to’la hisobga olgan holda kompaniya va firma faoliyatini bajarish va tashkil etish tizimidir. Bank marketingi esa shu ma'lum bir regionda va regiondan tashqarida bank xizmatlariga bo’lgan talab va taklifni o’rganish, bank xizmatlariga bo’lgan talabni boshqarish va qondirish, turli banklar tomonidan amalga oshirilayotgan bir turdagi operatsiyalar harajatini taqqoslash, innovatsion reklamani amalga oshirish tizimidir.
Bank marketingi birinchi navbatda bankning potentsial mijozlarini qidirib topishini bildiradi. Bank mijozni hamda o’zining iqtisodiy potentsialini birgalikda qo’shib o’rganadi. Bank xizmatini yangi turlariga (innovatsion turlariga) bo’lgan talabni o’rganish hozirgi zamon banklarining eng dolzarb masalasidir. Oxirgi yillarda bank muamolasiga kiritilgan; Faktoring, lizing, ishonch (trast), vositachilik xizmatlari va ularga bo’lgan talabni o’rganib chiqish shular jumlasiga kiradi. Tijorat banklarining maslaxat xizmati, qimmatbaho qog’ozlar bilan operatsiyalari ham bundan mustasno emasdir.
Xulosalardan kelib chiqqan holda «O‘zsanoatqurilishbank» aksiyadorlik tijorat O‘zsanoatqurilishbank innovatsion faoliyatini yaxshilash orqali moliyaviy samaradorlikka erishishda quyidagi takliflarni bildiramiz:
- bank likvidlilik darajasini oshirib borish;
- bank kredit berish strategiyasini puhta ishlab chiqish;
- bank nazoratini oshirib borish va moliyaviy faoliyatini tahlil qilib borish zarur;
- banklarning moliya bozoridagi mavqeini oshirish va daromadlilik darjasini ko’tarish maqsadida bank xizmatlari turlarini oshirish va ularni mijozlarga yaqinlashtirish.