Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Nojo‘ya xatti-harakat quyidagi turlarga bo‘linadi:
Fuqaroviy huquqbuzarlik, bunda fuqarolik huquq va majburiyatlari-
ning buzilishi, ya’ni majburiyatlar bajarmaganligi bois, mol-mulkka, kishi-
ning sha’niga yoki sog‘lig‘iga ziyon yetkazilishi tushuniladi. Mazkur turdagi 
huquqbuzarlik mulkiy va shaxsiy nomulkiy munosabatlarni tartibga soluvchi 

---

470
Odilqoriyev X.T. 
Davlat va huquq nazariyasi
huquqiy normalar talabini buzish oqibatida kelib chiqadi. Shaxsiy nomulkiy 
huquqlar buzilganida javobgarlik choralari quyidagicha bo‘lishi mumkin, masa-
lan, da’vogarning sha’ni va qadr-qimmatiga putur yetkazuvchi ma’lumotlarga 
nisbatan javobgar tomonidan raddiya bildirish. Mulkiy huquqbuzarlik sodir etil-
ganda yetkazilgan zararni undirish, neustoyka to‘lash, qarzdordan mulkni olib 
qo‘yish, bitimni haqiqiy emas deb topish kabi javobgarlik choralari qo‘llaniladi. 
Fuqaroviy-huquqiy javobgarlik choralari sud, iqtisodiy sud, hakamlik sudi to-
monidan qo‘llaniladi.
Ma’muriy huquqbuzarlik deb jamoat yoki davlat tartibiga, davlatning 
yoki shaxsning mulkiga, fuqarolarning huquq va erkinliklariga tajovuz 
qiladigan hamda sodir etilgani uchun qonunda ma’muriy javobgarlik nazarda 
tutilgan g‘ayriqonuniy, aybli (qasddan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan) 
harakat yoki harakatsizlikka aytiladi. Ma’muriy huquqbuzarlik, xuddi jinoyat 
kabi, jamiyat uchun xavfli bo‘lib, undan faqat ushbu xavfning darajsi bilan farq 
qiladi. Ma’muriy huquqbuzarlik ma’muriy qonunchilik tomonidan belgilangan 
umummajburiy talablarni fuqarolar, xizmat mavqeyi va itoat etish tartibidan 
qat’i nazar, mansabdor shaxslar tomonidan buzilishidir.
Intizomiy huquqbuzarlik – korxona, tashkilot yoki muassasalarning rah-
bariyati tomonidan o‘rnatilgan yurish – turish va ichki mehnat tartib-qoidalari, 
xizmat intizomining xodimlar tomonidan buzilishi hamda xizmat vazifalarini 
bajarilmasligidir. Mazkur huquqbuzarlik intizomiy javobgarlikka sabab bo‘ladi. 
Intizomiy jazo choralari yuqori turuvchi organ yoki mansabdor shaxs (rahbar) 
tomonidan qo‘llaniladi.
Ba’zi yuridik adabiyotlarda huquqbuzarlikning alohida turi sifatida 
protsessual nojo‘ya xatti-harakatlar (huquqbuzarliklar) ajratib ko‘rsatiladi. 
Protsessual huquqbuzarlik – qonun bilan belgilangan odil sudlovni amalga 
oshirish, yuridik ishlarni huquqni qo‘llash organlarida o‘tishi, huquqni qo‘llash 
hujjatini chiqarish tartib-taomilining buzilishidir. Masalan, guvohning sud majli-
siga kelmasligi. Bunday holda guvoh sudga majburan olib kelinishi mumkin. 
Sudlanuvchining chaqiriq qog‘oziga binoan sudga kelmay qolishi ham protses-
sual huquqbuzarlik hisoblanadi. Bunda sudya sudlanuvchiga nisbatan ehtiyot 
chorasini o‘zgartirishi mumkin.
Huquqshunoslik fanida yuridik javob-
garlik masalasida turlicha fikrlar mavjud. 
Ko‘pchilik mualliflar yuridik javobgarlikni 
davlatning o‘z huquqiy talablarini bajarishga 
qaratilgan majburlov choralarini qo‘llashi deb tushunsalar, boshqa ba’zi olim-