Тошкент архитектура қурилиш институти “Қурилиш механикаси ва иншоотлар зилзилабардошлиги” кафедраси “Материаллар қаршилиги” фани 1-амалий машғулоти Мавзу: Ички кучларни аниқлаш. Кесиш усули

Fanning rivojlanish tarixi va boshqa fanlar bilan uzviy bog’liqligi.

Materiallar qarshiligi fanida nazariy mexanikadan farqli jismlar kuch tasirida deformasiyalanadi deb qaraladi. Jismlarning o’z shaklini o’zgartirishi deformasiya deb ataladi.
Agar jismlarda tashqi kuch tasiridan hosil bo’lgan deformasiya jismdan kuch olingach, yo’qolib ketsa, bu elastik deformasiya deb ataladi.

• Fanning rivojlanish tarixi va boshqa fanlar bilan uzviy bog’liqligi.
• Materiallar qarshiligi fani o’z rivojlanish tarixiga ega. Bu soxada dastlabki tadqiqotlarni Galiley o’tkazgan. U tashqi kuchlar ta’siriga sterjenlarning qarshilik ko’rsatishini aniqlagan. Ingliz olimi Robert Guk cho’zilishda kuch bilan uzayish orasidagi proporsional bog’lanishni topgan. Bu bog’lanish Guk qonuni nomi bilan ma’lum bo’lib, materiallar qarshiligida juda muhim ahamiyatga ega.
• Materiallar qarshiligi masalalarini analitik usullarni qo’llab tekshirishga D.Bernulli va L.Eylar katta hissa qo’shgan. Bu sohada P.V.Gadolin, D.I. Juravskiy,F Yasinskiy, A.N.Vereshchagin, S.P. Timoshenko va boshqalarning ishlari ham katta ahamiyatga ega.

Maktab yaratgan olimlar: A.V.Aleksandrov, N.M. Belyayev, V.M. Feodosyev, A.A. Ilyushin, YU.N. Rabotnov, V.Z. Vlacov, X.A. Raxmatulin, M.T. Urazboyev, V.K. Qobulov, T.SH.Shirinqulov, T.R. Rashidov, SH.M.Gofman, E.A. Odilxo’jayev va boshqalar materialar qarshiligining ayrim bo’linmalaridan mustaqil fanlar yaratdilar.
“Materiallar qarshiligi” fanining yanada takomillashuvi va rivojlanishi natijasida “Deformasiyalanuvchi qattiq jism mexanikasi”, “Qurilish mexanikasi”, “Bino va inshootlar zilzilabardoshligi”, “Inshootlar dinamikasi va ustivorligi”, “Elastiklik va plastiklik nazaryasi”, “Yer osti inshootlari seysmodinamikasi” kabi fanlarning butun bir kompleksi yuzaga keladi.
Inshoot elementlarining modellari
Ma’lumki, har qanday inshoot, bino, mashina bir qancha qismlardan,elementlardan iborat.
Amaliyotda uchraydigan konstruksiya elementlari xilma-xil bo’lib, ancha murakkab tuzilgan.Ularning elementlari geometrik o’lchami va shakliga ko’ra quyidagi guruhlarga ajratiladi: brus, plastinka yoki plita, qobiq, massiv jism va ramalar.
- ko’ndalang kesim o’lchamlari uzunlik o’lchamiga nisbatan juda kichik bo’lgan jismlar—brus;
- agar brus cho’zilish yoki siqilishga qarshilik ko’rsatsa-sterjen, buralishga qarshilik ko’rsatsa-val, egilishga qarshilik ko’rsatsa— balka;
- bir qancha bruslarning o’zaro bikr qilib tutashtirilishi natijasida hosil bo’lgan tuzulmaga rama;
- qalinligiga nisbatan qolgan ikkita o’lchami katta bo’lgan va tekis parallel sirtlar bilan o’ralgan jismga plastinka yoki plita;
- qalinligiga nisbatan qolgan ikkita o’lchamlari katta bo’lgan va egri sirtlar bilan chegaralangan jismga qobiq;
- uch o’lchamli ham bir xil tartibda bo’lgan jism massiv jism deyiladi.