Toshkent arxitektura qurilish universiteti bino va inshootlar qurilishi fakulteti … kafedrasi loyiha boshqaruvi fanidan

ТОШКЕНТ AРХИТЕКТУРA ҚУРИЛИШ УНИВЕРСИТЕТИ Бино ва иншоотлар қурилиши факултети “БИНОЛAР ЕНЕРГИЯ СAМAРAДОРЛИК ИНЖЕНЕРИНГИ. ҚУРИЛИШ ФИЗИКAСИ” фанидан

Мавзу: Табиий акустика.Товуш толқинлари. Хоналарда товушнинг тарқалиши.

Бажарди: 13-19 гуруҳ
Талаба: Акмалжонов М.
Қабул қилди: Мўминов A. A
Мустақил иш

Режа :

• Aкустика хакида малумот
• Тўвуш тўлқинлари
• Товушнинг тарқалиши

Aкустика-

• (юн. акустикос – ешитаман) – физиканинг товуш ҳодисаларини, яъни жисмда механик тўлқинларнинг пайдо бўлиши, тарқалиши ва уларни қабул қилиш жараёнларини, товуш ҳодисаси билан бошқа физик ҳодисалар орасидаги боғланишни
• ўрганадиган бўлими

Товушнинг асосий кўрсаткичлари - тезлиги, товуш босими, интенсивлиги частота кўрсаткичларидир

Тўлқинли ҳаракатнинг асосий хусусияти - тўлқин узунлигидир, яъни бир фазадаги икки тўлқин орасидаги масофа (расм). Товуш тўлқинининг иккинчи хусусияти - тўлқин амплитудасидир. Бу масофа 1.1-расмда кўрсатилган.
Тўлќин амплитудаси ва узунлиги

Товуш тўлқинлари

Бирор бир манба таъсиридан ҳар қандай қаттик, суюқ ва ҳаволи муҳитдаги тебранма ҳаракат - товуш деб аталади.
Муҳитда тебранма ҳаракатнинг тарқалиш жараёни товуш тўлқини дейилади. Товуш тўлқинининг таралиш тезлиги (товуш тезлиги) муҳитнинг физик хоссасига боғлиқ.
Товуш тўлқинлари тарқалаётган муҳит товуш майдони деб аталади. Кундалик ҳаётимизда тебранма ва тўлқинли ҳаракатнинг турли хилларини учратиш мумкин. Масалан: сув юзасидаги тўлқин ҳаракати; чолғу асбобидаги торнинг тебранма ҳаракати; радиотўлқинларининг тарқалиши ва ҳоказо.

Товуш тўлқинлари тебранма ҳаракат натижасида ҳавода, газда, суюқликларда ва қаттиқ жисмларда пайдо бўлади ва тарқалади.

• Товуш тўлқинлари тебранма ҳаракат натижасида ҳавода, газда, суюқликларда ва қаттиқ жисмларда пайдо бўлади ва тарқалади.
• Товуш тўлқинининг учинчи хоссаларидан бири унинг частотасидир. Ўртача одамнинг эшитиш чегараси товуш тўлқинининг частотаси 20 дан
• 20000 Гц оралиғида бўлади. Бу товуш тўлқинининг ҳавода 17 м дан 1,7 см узунлигига тенг. Агар товушнинг тебраниш частотаси 20 Гц дан кичик бўлса, инфратовуш деб аталади, агар унинг частотаси 20000 Гц дан катта бўлса - ультратовуш дейилади.
• Товуш тўлқинлари маълум бир тезлик билан тарқалади. Товушнинг ҳаводаги тезлиги қуйидаги формула ёрдамида аниқланади.

бу ерда 1,41 - ҳавонинг ўзгармас босим ва ҳажмидаги иссиқлик сиғимларининг нисбати;
Р - атмосфера босими, Па
- ҳавонинг зичлиги, кг/м3.
Р/ - нисбат ҳавонинг ҳароратига боғлиқ. Бу катталикдан фойдаланиб, товуш тезлигининг ҳаво ҳароратига боғлиқлигини аниқлаш мумкин. Меъёрий атмосфера босимида ва 273 К (0С) да (1.1) формула қуйидаги кўринишни олади
бу ерда Т - абсолют ҳарорат (0С да Т = 2730С).

Товушнинг тони ва баландлиги булади. Товушнинг тони вакт бирлиги ичидаги тебранишлар сонига айтилади. Тон билан баландлик амплитуда билан улчанади.

1. Товуш майдони хамма нукталардан бир текисда таркалган булиши керак. 2. Реверберация вакти оптимал булиши керак. 3. Эхо булмаслиги керак. 4. Фокус булмаслиги кера
Хоналар окустикасига куйидаги талаблар куйилади:

• бевосита товуш манбаидан чиқаётган товуш
• эса хонанинг ички сиртлридан қайтган товуш. Сиртлардан қайтган ва тўғри товуш тўлқинлари йиғиндиси маълум товуш босими сатҳидаги товуш майдонини ҳосил қилади. Товуш энергияси тўсиқлардан ҳам ўтади.

Бино хоналарида асосан
икки турдаги товуш мавжуд бўлиб

Тўсиқдан қайтган ва ўтган товуш схемаси.

1-тушаётган товуш
2-қайтган товуш;
3-тўсиқдан ўтган товуш.

Энергиянинг сақланиш қонуниятига асосан, бирор-бир жисмга, тўсиққа тушаётган товушнинг бир қисми ютилади, иккинчи қисми тўсиқдан ўтади ва қолган қисми эса тўсиқдан қайтади. Бу қонуниятни қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин

Юқоридаги (1.14) ва (1.16) формулалардан бўлади. Товуш ютиш коэффициенти конструкцияни материалига, товуш тўлкинларининг частотасига ва товушнинг сиртга тушиш бурчагига боғлиқ. Барча қурилиш материаллари озми-кўпми товуш ютиш хусусиятига эга. Бирор-бир материал сиртига тушган товуш тўлқинлари таъсиридан материал ғовакларида ҳаво тебрана бошлайди. Натижада катта ишқаланиш ва ҳавонинг қовушқоқлиги ҳамда кичик ўлчамли ғоваклар туфайли товушнинг бир қисми иссиқлик энергиясига айланиб, йўқолади.