Toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali,,kompyuter injiniringi


Download 383.76 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/2
Sana22.11.2023
Hajmi383.76 Kb.
#1794310
1   2
Bog'liq
1-Mustaqil ish

Elektr 
kuchlanish
 — elektr va tashqi kuchlarning birlik musbat zaryadni 
zanjirning aniq bir qismida koʻchirishida bajargan ishiga teng boʻlgan fizik 
kattalik. Elektr kuchlarning zanjir qismida birlik musbat zaryadni koʻchirishda 
bajargan ishi shu qism uchlaridagi potensiallar farqi (f,—F2) ga teng . Tashqi 
kuchlarning birlik musbat zaryadni koʻchirishda bajargan ishi esa zanjirning 
shu qismidagi elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) ye ga teng . SI da Elektr 
kuchlanish ning birligi volt. Elektr kuchlanishni voltmetr yordamida 
oʻlchanadi. 
Zaryadli zarralarning ko‟chishi elеktr tokini vujudga kеltiradi. Bu hodisada 
zaryad tashuvchilar turlicha bo‟lishi mumkin. Ba'zi hollarda, masalan, 
elеktrolitik o‟tkazuvchanlikda yoki siyraklangan gazlarda vujudga keladigan 
musbat ionlar bo‟lgan zaryadlangan atomlar yoki molеkulalar (ionlar) zaryad 
tashuvchilar bo‟ladi. Boshqa hollarda tokni elеktronlarning harakati vujudga 
kеltiradi. Elеktr toki tok kuchi dеb ataluvchi kattalik bilan хaraktеrlanadi. 
Biror yuzadan o‟tuvchi I tok kuchi shu yuzadan vaqt birligida o‟tuvchi elеktr 
miqdori bilan o‟lchanadigan fizik kattalikdir. 
3.1 – rasm. Xalqaro birliklar tizimining afzalliklari. 
Xalqaro birliklar nizimi (SI) 
ning asosiy birrliklari
 
Kattalik
Birlik
Nomi
O‘lcham- 
ligi
Nomi
Belgisi
Ta’rifi
SI bo‘yi-
 cha
Ruscha
1
2
3
4
5
6
Uzunlik
L
Mеtr
M
m
Metr – bu 
yorug‘lik 
1/299792458 s 
vaqt oralig‘ida 
bosib o‘tadigan 
masofa.
Massa
M
Kilo – 
Kg
kg
Kilogramm bu 


gramm
massa birligi bo‘lib 
xalqaro kilogramm 
– prototipining 
massasiga teng
Vaqt
T
sekund
S
с
Sekund – bu seziy 
– 133 atomi asosiy 
holatining ikki o‘ta 
nozik sathlari 
orasidagi bir – 
biriga o‘tishiga 
muvofiq keladigan 
nurlanishning 
9192631770 
davridir.
Elektr toki 
(elektr 
toki 
kuchi
 
I
amper
A
А
Amper – bu 
vakuumda bir – 
biridan 1m 
oraliqda 
joylashgan, 
cheksiz 
uzun
, o‘ta kichik 
dumaloq 
kundalang kesimli 
ikki parallel to‘g‘ri 
chiziqli 
o‘tkazgichlardan 
tok o‘tganda 
o‘tkazgichning har 
1m uzunligida 
2·10
– 7
N ga teng 
o‘zaro ta’sir 
kuchini hosil qila 
oladigan 
o‘zgarmas tok 
kuchi.
Termo – 
dinamik 
harorat
Θ
kelvin
K
K
Kelvin – bu 
termodinamik 
harorat birligi 
bo‘lib, u suvning 


uchlanma nuqtasi 
termodinamik 
haroratining 
1/273,16 qismiga 
teng.
Modda 
miqdori
 
N
mol
Mol
Mоl
Mol – bu massasi 
0,012 kg bo‘lgan 
uglerod – 12 
qancha bo‘lsa, o‘z 
tarkibiga shuncha 
elementlarni olgan 
tizimning 
miqdoridir. Molni 
tadbiq etishda 
elementlari 
guruhlangan 
bo‘lishi lozim va 
ular atom, ion, 
elektron va boshqa 
zarrachalar 
guruhlaridan iborat 
bo‘lishi mumkin.
Yoruglik kuchi
J
kandela
Cd
Kd
Kandela – bu 
berilgan 
yo‘nalishda 
540·10
12
Hz 
chastotali 
monoxramatik 
nurlanishni 
tarqatuvchi va shu 
yo‘nalishda 
energetik yorug‘lik 
kuchi 1/683 W|sr 
ni tashkil etuvchi 
manbaning 
yorug‘lik kuchidir.
Kuchlanish va tok kuchi elektr kattaliklarnintg eng muhim tushunchalari 
sanaladi. Elektr tushunchasi tabiatni kuzatishdan kelib chiqqan. Biz 


jismlar orasidagi taʼsirni kuzatganimizda gravitatsiyaga oʻxshash 
masofalar aro taʼsir qiladigan kuchga duch keldik. Bu kuchning 
manbai zaryad deb ataladi. Elektr kuchlarining eʼtiborli 
jihati shuki
, ular 
gravitatsiya kuchlariga nisbatan ancha katta boʻladi. Gravitatsiyadan 
farqli oʻlaroq, zaryad ikki turga boʻlinadi. Turli ishorali zaryadlar oʻzaro 
tortishadi, bir xil ishorali zaryadlar esa oʻzaro itarishadi. 
Gravitatsiyaning faqatgina bitta turi bor: 
tortishish kuchi
, itarish kuchi 
mavjud emas. 
Elektr zanjir elektr tokni hosil qilish va uning o'tishini ta'minlaydigan 
qurilma va ob'ektlarning majmui bo'lib undagi elektromagnit jarayonlar 
elektr yurituvchi kuch (EYuK), tok va kuchlanish tushunchalari bilan 
ifodalanadi. Elektr zanjir tushunchasi elektronika va sxemalar fanining 
tayanch tushunchasidir. 
Elektr energiya manbai, iste'molchi va ularni o'zaro birlashtiruvchi 
o'tkazgichlar elektr 
zanjirning asosiy elementlari
, o'lchash asboblari, 
ulab-uzgichlar va himoyalash qurilmalari esa uning yordamchi 
elementlari hisoblanadi. Demak, elektr zanjir elementi bu elektr zanjir 
tarkibiga kiruvchi alohida qurilma bo'lib, u zanjirda aniq funksiyani 
bajaradi. Elektr zanjirning elementlari shartli belgilar bilan tasvirlanadi. 
Elektr zanjirning elementlari va ularni o'zaro ulanishining grafik tasviri 
elektr zanjirining sxemasi deb ataladi. 
Sxema amaliy 
Е1 = 40 В, Е2 = 30 В, Е3 = 70 В, R1 = 10 Ом, R2 = 20 Ом, R3 = 15 
Ом, R4 = 40 Ом. 
 

Download 383.76 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling