Toshkent davlat agrar universiteti agrologistika va biznes fakulteti buxgalteriya hisobi, tahlil va audit kafedrasi

Xizmat ko‘rsatish va davr xarajatlari hisobi
Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarda ishlab chiqarilgan mahsulot, bajarilgan ish va
ko‘rsatilgan xizmatlar bilan bog‘liq xarajatlar to‘g‘risidagi umumlashtirish 2710
"Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar" schyotida amalgaoshiriladi. Korxonaning xizmat
ko‘rsatuvchi xo‘jaliklari sifatida korxonaning maqsadibo‘lgan faoliyati mahsulot
ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lmagan
ishlab chiqarish va xo‘jaliklar tushuniladi. Jumladan, ushbu schyotda korxonaning
balansida bo‘lgan sog‘liqni saqlash ob’ektlari, bolalar bog‘chalari, uy-joy kommunal
xo‘jaligi ob’ektlari, sport vamadaniyat, tikuvchilik va boshqa maishiy xizmat
ko‘rsatish ustaxonalari, oshxona va bufetlar, ilmiy-tadqiqot va konstruktorlikka oid
ajratilgan bo‘linmalarni saqlash xarajatlari aks ettiriladi.

---

17

---

18
Davr xarajatlari hisobi. Davr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish
jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi. Bular jumlasiga
boshqaruv, tijorat bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek umumxo‘jalik xarajatlari,
jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari bo‘yicha xarajatlar ham
kiradi. Bu xarajatlar korxona asosiy faoliyati va mahsulot sotish bilan bog‘liqb
bo‘lmaganligi, lekin ma’lum bir jarayonlarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lganligi
uchun ular operatsion xarajatlar, umumiy va ma’muriy xarajatlar deyiladi. Ular
mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga bog‘liq bo‘lmagani, vaaksincha, vaqt
bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan bog‘liq bo‘lgani sababli ular davr
xarajatlari deb yuritiladi. Mahsulot sotish, ma’muriy xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi
xo‘jaliklar xarajatlari, boshqa operatsion xarajatlar davr xarajatlari tarkibiga kiritiladi.
Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi:
9410-«Sotish xarajatlari»
9420-«Ma’muriy xarajatlar»
9430-«Boshqa operatsion xarajatlar»
Nizomga binoan sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi:

temir yo‘l, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport

vositalari bekor turib qolganligi uchun to‘langan jarimalar;

savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining xarajatlari;

mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog‘liq mehnatga haq to‘lash

xarajatlari (ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashqari);

ularning ijtimoiy sug‘urta ajratmalari;

savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni

ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari;

asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;

---

19

sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona idishtovog‘i
va anjomlarining eskirishi;

savdo reklamasi xarajatlari;

bank xizmatlariga to‘lovlar va boshqalar.
Yuqorida
keltirilgan
xarajatlar
9410-«Sotish
bo‘yicha
xarajatlar»
hisobvarag‘ida hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit hisobvaraq bo‘lib, qaysi
davr bo‘lmasinuning oy boshida qoldiq summasi bo‘lmaydi. Hisobvaraqni debet
tomonida tovarlarni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ko‘rsatilsa, kredit tomonida
ushbu xarajatlarni hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Bu summa foydaning
kamayishiga olib keladi, ya’ni foyda hisobidan qoplanadi.