Тошкент Давлат Авиация Институти

7.2. СТРУКТУРАНИ ТУЗИШ 
Стратегияни ишлаб чиқиш ва жорий килишнинг муҳими элементларидан бири, 
асосий стратегик масалалар ечимига максимал жавоб берадиган ташкилот структурасини 
шакллантириши ҳисобланади. Классик ташкилий структуралар - функционал ва 
дивизионалдир. 
Функционал 
структура 
- 
функционал 
топшириқларнинг 
структуравий 
ажратилишига асосланади. Дивизионал структура асосида аксинча бизнеснинг 
структуравий бирлигини ажратиш ётади. Бунга, узоқ ҳудудларда жойлашган, мустақил 
равишда функцияларининг асосий қисмини амалга ошириши керак бўлган тузилмалар 
мисол булиб хизмат қилади. Ҳақиқатда корхоналар дивизионал структура тузилмаси 
принципида, 
бизнеснинг 
стратегик 
бирлигини 
ажратиб 
кўриш 
кўринишида 
шакллантирилади. Кўпчилик ҳолларда функционал ва дивизионал структураларни 
бирлаштириш мақсадга мувофикдир. Бу ҳолатда матрица структураси вужудга келади. 
Функционал бўлинмалар ўртасидаги бевосита ҳамкорлик матрица структурасига нисбатан 
анча мураккаб бўлиши мумкин. Бу ҳолатда ҳисобли структуралар вужудга келади. 
Бизнеснинг ўсиб келаётган қийинчиликлари, глобал рақобат ва шароитнинг тез ўзгариши 
компанияни ташкилий фаолиятининг бутунлай янги шаклини излашга мажбур қилади. 
Виртуал ташкил этиш - бу шундай мисолларнинг бири. 

---

146 
Унинг асосида беқарор ташкилот эмас балки, лойиҳани максимал самарали руёбга 
чиқариш мақсадида, максимал қисқа муддатларда ҳаракат қилиш ётибди. Бу масалани ҳал 
қилиш учун, ушбу корхона ходимларидан иборат бўлган вақтинчалик жамоа тузилади. 
Унда бошқа ташкил отлар ёки шунчаки мустақил хизматчилар иштирок этишлари 
мумкин. Бундай жамоа ушбу лойиҳани тадбиқ қилиш учун қанча вақт керак бўлса тўлиқ 
шунча вақт фаолият кўрсатади. Агар қайсидир корхона доимий равишда ушбу 
йўналишдан фойдаланса, унда бундай ташкилот виртуал деб аталади. Агар ташкилот 
кўпдан кўп шундай амалиётни қўлласа, бунда у қатор ташкилий муаммоларни ҳал қилиши 
ва ўз фаолиятини қайта кўриб чиқиши керак Шунда у виртуал ташкилотнинг аниқ, 
қиёфасини ола бошлайди. Аста- секин операцион жараён қуйидаги белгиларга эга бўлган 
виртуал шаклни олабошлайди: 
• виртуал масалалар ва виртуал иш жараёни; 
• виртуал командалар; 
• виртуал коммуникациялар; 
• виртуал билимлар. 
Виртуал иш жараёни шуни билдирадики, жараён қандайдир ташкилот ёки 
ташкилотлар гуруҳи атрофида эмас балки, ҳал килинадиган масалалар атрофида. 
Ташкилий чегаралар кам аҳамиятли, лойиҳа менежери виртуал команда билан ишлайди, 
унинг таркибида жаҳоннинг турли мамлакатларидан, ташкилотларидан бажарувчилар 
бўлиши мумкин. Бу ҳолатда команда кенглик чегаралари билан боғлиқ эмас. Худди ўтган 
ҳолат каби, у фақат ҳал этиладига масала - лойиҳа билан боғлиқ. Бу шуни билдирадики, 
команда текислик чегараларидан ташқарида, бир-бири билан бир жойда учрашмасдан 
ишлаш имкониятига эга бўлиши керак Бу масаланинг ечимини виртуал коммуникация 
ташкилотни таъминлаши мумкин. Замонавий телекоммуникация алоқа тармоқлари буни 
Интернет каби тармоқларни қўллаб ҳал қилади. Виртуал команда иш шароитларида 
виртуал коммуникацияни қўллаш натижасида, маълумотлар ҳажми жуда тез ўсиб боради 
ва бу маълумотларнинг барчасини тўлиқ ҳажмда ўзлаштириш жуда қийин. Демак, 
маълумотлар билан бундай шароитда ишлашнинг махсус малакаларини шакиллантириш 
керак Виртуал билимлар тўғрисида ҳам худди шундай гапириш мумкин. Амалдаги 
тизимда билим иерархик схемада тарқалади. Тармоқ ҳолатида кишилар билимларининг 
ҳажми бир бири билан алмаштирилади. Шунинг учун ҳам билимлар ҳажми кескин ошади 
ва ўз - ўзидан уларнинг қайта ишланиши ва ўзлаштирилиши мумкин бўлади. Шу билан 
биргаликда бундай шароитда ишлашнинг махсус технологиялари пайдо бўлади. Уларни 
виртуал технологиялар деб аташади.