Toshkent davlat iqtisodiyot univeristeti

rasm. Talab va taklifning eksperimental yo’l bilan
chizilgan grafigi.

Birmchi bosqich. Talab va taklifning narx bo’yicha elastikligini eslaymiz:
E -- P “Q,
Q ЛР
bu erda ^Q - narxning bir birlik o’zgarishiga to’g’ri keladigan talab yoki taklifning miqdoriy o’zgarishi. Chiziqli bog’lanishlarda ^Q nisbat o’zgarmas miqdor bo’ladi. (5) va (6) tenglamalardan ko’rinib turibdiki, taklif uchun bu nisbat ^Q — a_x, talab uchun esa ^Q — -b. Endi bu qiymatlarni, ya’ni ^Q ni elastiklik formulasiga qo’yamiz:





IP
Taklif: E — a -I —
^{S 1} IQ

(7)

P*
Talab: Es —— b -|*

(8)

Bu erda P^* va Q^* lar muvozanat narx va muvozanat tovar miqdori bo’lib, ular berilgan. Biz E ,E ,P*,Q* ko’rsatkichlarning qiymatlariga ega bo’lganimiz uchun, ularni (7) va (8) tenglamalarga qo’yishimiz mumkin. Demak, biz shu yo’l bilan a va b larning qiymatlarini hisoblaymiz.

Ikkinchi bosqich. Endi a va b larning qiymatlarini va P* va Q* larni (5) va (6) tenglamalarga qo’yib a va b larning qiymatini topamiz:
a о — Q * - ai - P *; b о — Q * + bi' P.
Misol. Apelsinning narx bo’yicha taklif va talab elastiklik koeffitsientlari E va E berilgan. Apelsinning bozordagi ko’rsatkichlari quyidagicha:
Q * — 7,5 t/yi, P * — 75 so’m (1kg), E_s —1,6; Ed — -0,8
Birinchi bosqich. Berilganlarni (7) tenglamaga qo’yib a 1 ni topamiz.
,, I 75 ^ _ 1 i 1,6 _
1,6 — a 1 -I —— I — 0,01 - a 1, bundan a. — — 160 .
¹ < 75007 ^{1 1} 0,01
Ikkinchi bosqich. a_x ning qiymatini P* va Q* larning qiymati bilan birga (5) tenglamaga qo’yib, a₀ ni aniqlaymiz:
7500 — a₀ +160 - 75 — a₀ +12000, bundan, a — 7500 - 12000 — -4500. Biz aniqlangan a va a larning qiymatini taklif tenglamasiga qo’yib, taklifning aniq tenglamasini topamiz:
Taklif: Q_s —-4500 +160 - P.
Xuddi shu yo’l bilan talab tenglamasini aniqlaymiz:
,7 75 1 ,
- 0,8 = -b -I I = -0,01- b
, ¹ I75007 , ¹
0,8
demak, b = = 80. b, P , Q larning qiymatlanrn (6) tenglamaga qo yamiz va b ni
aniqlaymiz:
7500 = b - 80 - 75 = b₀ - 6000, yoki b₀ = 7500 + 6000 = 13500.
SHunday qilib, talab chizig’i quyidagi ko’rinishda bo’ladi: Talab: Q =13500-80-P.
Xatoga yo’l qo’yilmaganligini tekshirish uchun talab bilan taklifni tenglashtirib, muvozanat narxni aniqlaymiz:
QS = QD, 4500+160 - P = 13500 - 80-P,




240- P= 18000, bundan P =

18000
240

=75, P=75,

demak, tenglamalar to’g’ri aniqlangan, nima uchun deganda, 75 so’m berilgan muvozanat narx.

Endi biz bozorda apelsin narxi o’zgarganda unga bo’lgan talabni yoki taklifni o’zgarishini yoki bo’lmasa unga bo’lgan talab yoki uni taklifi o’zgarganda apelsin narxini qanchaga o’zgarishini prognoz qilishimiz mumkin bo’ladi.
Masalan, apelsinga bo’lgan talab 40 foizga oshdi deylik, unda talab miqdori 7800 kg teng bo’ladi. Ishlab chiqaruvchilar qaysi narxda ushbu talabni qondirishi mumkinligini aniqlaymiz.
Muvozanatlik shartiga ko’ra quyidagini yozamiz:
7800 = -4500 + 160*P,
P= 76,875.
Demak, bir kilogramm apelsin narxi 76 so’m 90 tiyin bo’lsa, talab qondirilishi mumkin.