Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Isadjanov, N. S. Ismailova jahon iqtisodiyotining

Milliy iqtisodiyot globallashuvining ko„rsatkichlari

Milliy iqtisodiyotlarning tashqi dunyoga ochilishi ular tashqi iqtisodiy faoliyatining barcha shakllari bo‘yicha kuzatiladi. Milliy iqtisodiyotning globallashuv ko‘rsatkichlari bundan dalolat beradi va ularning eng qisqa to‘plami taxminan quyidagicha ko‘rinishga ega:

• tashqi savdoda - bu eksport kvotasi va import boj tarifi. Birinchi indikator eksportga yo‘naltirilgan mahsulotning mamlakatda ishlab chiqarilayotgan barcha mahsulotga bo‘lgan nisbatini tavsiflaydi va milliy hisoblar tizimidan olinadi. Soddalashtirilgan ko‘rinishda u eksportning XQP bo‘yicha YaIM (YaMD)ga nisbati sifatida hisoblanadi (tovarlar va xizmatlar jahon narxlari bo‘yicha eksport qilinadi va shuning uchun ularni jahon narxlarida qayta hisoblangan YaIM (YaMD) bilan o‘zaro bog‘lanishini aniqlash zarur), biroq uni milliy hisoblar tizimidan olgan ma’qul (2018- yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikada tashqi savdo aylanmasi 33 815,3 mln. AQSH dollarini tashkil etib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 27,3 %ga o‘sdi. Shu jumladan, eksport hajmi 14 257,9 mln. AQSH dollarga (o‘sish sur’ati 13,6 %) va import hajmi 19 557,4 mln. AQSH dollariga (o‘sish sur’ati 39,6 %) etdi. Tashqi savdo saldosi minus 5 299,5 mln. AQSH dollarini tashkil qildi). Ikkinchi indikator milliy bozorlarning chet ellik raqobatchilar uchun ochiqligini tavsiflaydi;

  
  

• xalqaro bilimlar savdosida (ayirboshlashda) - bu bilimlar savdosi va YaIM hajmi o‘rtasidagi o‘sib boruvchi o‘zaro nisbatdir. Xususan, mamlakatga royalti va litsenziyalar eksporti va importi hamda uning YaIM (YaMD) o‘rtasidagi o‘zaro nisbat bundan dalolat beradi. U foizning ulushlari ko‘rinishida hisoblansada, shunga qaramay u ahvolni yaqqol ko‘rsatadi: AQSHda 2013- yilda royalti va litsenziyalar eksporti va importining XQP bo‘yicha hisoblangan YaMDga o‘zaro nisbati 0,75% va 0,23%ni tashkil qilar edi, Yaponiyada - 0,67% va 0,37%, Xitoyda esa - 0,005% va 0,13%ga teng;

  
  

• milliy iqtisodiyot uchun xorijiy kapitalning ahamiyati to‘g‘risida qator ko‘rsatkichlar, shu jumladan, xorijiy kapitalning kirib kelishi va YaIM o‘rtasidagi, shuningdek to‘g‘ridan- to‘g‘ri investitsiyalarning kirib kelishi va mamlakat ichida kapital qo‘yilmalar hajmi o‘rtasidagi (bu erda barcha to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar ushbu kapital qo‘yilmalarning tarkibiy qismiga aylanishi nazarda tutiladi) o‘zaro nisbat ma’lumot beradi. Shuni aytib o‘tamizki, ushbu o‘zaro nisbat retsessiya va sust kon’yunktura davrida keskin pasayadi;

  
  

4.5-jadval