Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "bank ishi" fakulteti "tashqi iqtisodiy faoliyat" kafedrasi

2.2. OATB «Mikrokreditbank»da raqobat strategiyalari va taktikalaridan 

foydalanish holati tahlili 

 

Raqobatli  afzallik  -  tovar  yoki  markaning  firmaga  o’zining  bevosita 

raqobatchilariga  nisbatan  ma’lum  bir  afzallik  beradigan  xarakteristika  va 

xususiyatlaridir.  Bu  xarakteristikalar  (atributlar)  g’oyatda  xilma-xil  bo’lishi  va 

tovarning  o’ziga  (asosiy  xizmatga)  ham,  asosiy  xizmatga  qo’shimcha 

xizmatlarga,  ishlab  chiqarish,  savdo  shakllariga  ham  taalluqli  bo’lishi,  hamda 

firma yoki tovarga xos bo’lishi mumkin. Demak, bunday afzallik nisbiy bo’ladi 

va  tovar  bozorida  yoki  bozor  segmentida  eng  yaxshi  mavqega  ega  bo’lgan 

raqobatchiga nisbatan belgilanadi. Bu eng xavfli raqobatchi imtiyozli raqobatchi 

deb ataladi. 

Raqobatchining  nisbiy  afzalligi  turli  omillar  bilan  belgilanadi.  Umuman 

olganda,  bu  omillarni  ular  vujudga  keltiradigan  ichki  va  tashqi  afzalliklardan 

kelib chiqqan holda ikki keng toifaga ajratish mumkin 

Agar  raqobatli  afzallik  tovarning  ajralib  turuvchi  sifatlariga  asoslangan 

bo’lsa,  u  “tashqi”  afzallik  deb  ataladi,  bu  sifatlar  xarajatlarning  qisqartirilishi 

yoki samaradorlikning oshirilishi hisobiga xaridor uchun qiymatli bo’ladi. 

Binobarin, tashqi raqobatli afzallik firmaning “bozor qudratini” oshiradi, 

ya’ni u bozorni imtiyozli raqobatchidagiga nisbatan yuqoriroq sotish narxlarini 

qabul  qilishga  majbur  qila  oladi,  chunki  imtiyozli  raqobatchi  bunday  ajralib 

turuvchi sifatlarni taklif eta olmaydi. 

---

42 

 

Tashqi  raqobatli  afzallikdan  kelib  chiqadigan  strategiya  -  bu 

differentsiatsiya  strategiyasi  bo’lib,  bu  strategiya  firmaning  marketing 

sohasidagi nou-xausiga, uning mavjud tovarlardan norozi bo’lgan xaridorlarning 

istaklarini aniqlash va qondirishdagi afzalligiga tayanadi. 

Agar  raqobatli  afzallik  firmaning  ishlab  chiqarish  xarajatlari,  firmani 

boshqarishdagi  afzalligiga  yoki  raqobatchidan  ko’ra  kamroq  tannarxga 

erishishga imkon beruvchi va “ishlab chiqaruvchi uchun qiymat” hosil qiluvchi 

tovarga asoslangan bo’lsa, bunday afzallik “ichki afzallik” deb ataladi. 

Ichki  raqobatli  afzallik  -  firmaga  ko’proq  rentabellik  keltiruvchi  va  uni 

sotuv  narxlarining  bozor  yoki  raqobat  tomonidan  pasaytirilishiga  ko’proq 

darajada bardoshli qiluvchi yuqoriroq “unumdorlik” oqibatidir. 

Ichki  raqobatli  afzallikka  asoslangan  strategiya  -  bu  xarajatlar  bo’yicha 

afzallik  strategiyasi  bo’lib,  u  asosan  firmaning  tashkiliy  va  ishlab  chiqarish 

“nou-xau”siga asoslanadi. 

Raqobatli  afzallikning  kelib  chiqishi  va  tabiati  turlicha  bo’lgan  bu  ikki  turi 

ko’pincha  bir-biriga  to’g’ri  kelmaydi,  chunki  ular  mutlaqo  farq  qiluvchi 

ko’nikma va madaniyatni talab qiladi. 

OATB  “Mikrokreditbank”ning  raqobatbardoshligini  tahlil  qilish  uning 

birinchi  navbatda  uning  ichki  imkoniyatlari,  kuchli  tomonlarini  aniqlashga 

asoslanadi.  Jamiyatning  asosiy  raqobatchilari  tumanda  joylashgan  qurilish 

mollari xususan g’isht ishlab chiqaruvchi tadbirkorlik sub’ektlari hisoblanadi. 

Korxona  faoliyatini  baholovchi  muhim  ko’rsatkichlardan  biri  rentabellik 

darajalari  hisoblanadi.  Rentabellik  ko’rsatkichlarini  turli  yo’nalishlar  bo’yicha 

hisoblash  mumkin  xususan,tovar  aylanish  rentabelligi,  davr(muomala) 

xarajatlari rentabelligi, aktivlar va xususiy kapital rentabelligi va boshqalar. 

Rentabellik ko’rsatkichlari har qanday tadbirkorlik faoliyatining baholash 

mezonlaridan biri hisoblanadi.  

Rentabellik ko’rsatkichi sof foydaning alohida moliyaviy ko’rsatkichlarga 

bo’lish orqali hisoblanadi. Bunda ushbu moliyaviy ko’rsatkichlarning sarflanishi 

natijasida qanday samaradorlikka erishilganini anglash mumkin. 

---

43 

 

2012  yilda  OATB  «Mikrokreditbank»  bir  qator  xalqaro  moliyaviy 

institutlar  bilan  samarali  hamkorlikni  davom  ettirdi.  Bankning  muvaffaqiyatli 

faoliyati  mashhur  xalqaro  reyting  agentliklari  va  moliyaviy-tahliliy  nashrlar 

muntazam  e’lon  qiladigan  obro’li  reyting-varaqlarida  o’z  aksini  topadi.  «Fitch 

Ratings»  va  «Ekspert  RA»  (Rossiya)  agentliklari  Bankka  reyting  kredit 

layoqatining barqaror va istiqbolli prognozlari bo’lgan darajasini belgilaganlar. 

Hisobot  yilida  Xitoy  Davlat  rivojlanish  banki  bilan  OAJ  «Farg’onaazot» 

loyihasini  moliyalashtirish  uchun  8,5  mln.  AQSH  doll.  miqdorida  Qarz  Bitimi 

imzolangan edi. SHuningdek Xitoyning Eksport-import banki bilan 2012 yilda 

kichik  va  xususiy  tadbirkorlikning  loyihalarini  moliyalashtirish  uchun  5  mln. 

AQSH  dollari  miqdorida  kredit  liniyasini  ajratish  to’g’risida  kelishuvga 

erishildi.  

«DEU  kapital»  korporatsiyasi  (Janubiy  Koreya)  va  «Tsentrinvestkapital» 

banki  (Rossiya)  bilan  hamkorlik  to’g’risida  bitimlar  imzolangan,  ular  bilan 

birgalikdagi  investitsion  faoliyat,  yangi  bank  xizmatlarini  joriy  etishning 

istiqbollari ko’rib chiqilmoqda. 

Islom  Taraqqiyot  banki  va  kichik  biznes  vakillari  –  OATB 

“Mikrokreditbank”ning  mijozlari  o’rtasida  «O’zbekiston  tijorat  banklari  uchun 

global  moliyalashtirish  liniyasi»  bo’yicha  loyihalarni  moliyalashtirish  uchun 

Agentlik va Lizing bitimlari imzolangan. 

Bundan tashqari, Bank mavjud va yangi hamkorlari bilan – AQSH, Osiyo 

va  Evropaning  xalqaro  moliyaviy  institutlari  va  etakchi  banklari,  jumladan 

Jahon  Tiklanish  va  Taraqqiyot  banki  (JTTB),  Landesbank,  Commerzbank, 

HVB,  KfW,  Dresdnerbank,  JP  Morgan  Chase,  Barclays  Commercial  Bank, 

VSR,  KBC,  HSBC,  American  Express  Bank,  UBS,  Citigroup,  BNP  Paribas, 

Xususiy  Sohani  rivojlantirish  bo’yticha  Islom  Korporatsiyasi,  «Renessans 

Kapital»  moliyaviy  guruhi,  «LFS  Financial  Systems»  Konsalting  guruhi, 

Mizuho  Bank  Ltd,  Sumitomo  Banking  Corporation  va  boshqalar  bilan  faol 

hamkorlikni davom ettirdi. 

---

44 

 

Eksport-sug’urta  agentliklari  HERMES  (Germaniya),  SACE  (Italiya), 

EGAP  (Chexiya),  SINOSURE  (KNR),  Mehib  (Vengriya),  OeKB  (Avstriya), 

ODL (Lyuksemburg) va OND (Belgiya) bilan hamkorlikning yuksak sur’atlari 

tutib turilmoqda. 

OATB  “Mikrokreditbank”  etakchi  xorijiy  va  respublika  kredit,  moliyaviy 

tashkilotlar bilan o’zaro hamkorlik qilib, o’z mijozlariga xalqaro hisob-kitoblar 

sohasida xizmatlarning keng ko’lamini taklif etadi, mijozlarga qulayroq xizmat 

ko’rsatish sharoitlarni ta’minlaydi. 

OATB “Mikrokreditbank” 350 dan ortiq vakil banklarga ega, jumladan 50 

dan    ortiq    davlatlarda  338  xorijiy  banklarga  ega,  ularning  ichida  UBS  AG, 

Dresdner Bank AG, Deutsche Bank AG, Citibank N.A., JP Morgan Chase Bank, 

American  Express  Bank  Ltd.,  Credit  Suisse,  BNP  Paribas  S.A.  kabi  birinchi 

darajali  Evropa  va  Amerika  banklari  bor.OATB  “Mikrokreditbank” 

respublikaning  muvaffaqiyatli,  chet  elda  tan  olingan  banklaridan  biri  bo’lib, 

mijozlariga  tashqi  iqtisodiy  faoliyati  yuzasidan  majmuaviy  xizmat  ko’rsatish, 

malakali  maslahat  berishni  taklif  qiladi,  zarur  bo’lganda  esa  individual  hisob-

kitob  sxemalarini  ishlab  chiqadi,  bular  uning  xalqaro  moliyaviy  bozorlaridagi 

yuqori ish obro’sidan dalolat beradi. 

Bank  tizimidagi  asosiy  mijozlar  neft-gaz,  yonilg’i,  kimyoviy  sanoat 

korxonalari, shuningdek  energetika, mashinasozlik va qurilish korxonalaridir.  

2012  yil  mobaynidaOATB  “Mikrokreditbank”  tizimida  umumiy  qiymati 

7 333,8 mln. AQSHdollari bo’lgan 3635 ta eksport kontraktlari ro’yxatga olindi. 

Ichki  valyuta  bozoridagi  asosiy  manbalar  valyuta  tushumining  50  %  lik 

majburiy  sotilishi  va  Bankning  jalb  etilgan  mablag’lari  bo’lganligini  hisobga 

olib,  bank  eksport  tushumini  oshirish  va  majburiy  sotish  prognozini  bajarish 

choralariga katta ahamiyat berildi. 2013 yil 1 yanvardagi holatiga ko’ra valyuta 

tushumi  647,5  mln.  AQSH  doll.ni  tashkil  etdi  va  196,6  mln.  AQSH  doll. 

miqdorida majburiy sotilishi amalga oshirilgan, bu esa belgilangan prognozdan 

101,6%  ni  tashkil  etadi.  Prognoz  101,6%  ga  bajarilgan.  2012  yilda  eksportyor 

mijozlarga  xizmat  ko’rsatish  Bank  uchunasosiy  ustuvor  yo’nalish  bo’lgan, 

---

45 

 

chunki  bozorning  ushbu  qismi  respublikaning  eksport  salohiyati  ortishiga  olib 

keladi. 

Hujjatli  operatsiyalar  bank  tizimining  xalqaro  hisob-kitoblari  sohasida 

muhim  asbob  bo’ladi.  Bunda  akkreditivlar  kontragentlar  o’rtasida 

munosabatlarni yo’lga qo’yishda muhim  o’rin tutadi va chet el davlatlari bilan 

ishlar uchun juda ishonchli rag’batlantiruvchi omil bo’lib xizmat qiladi. 

2012 yilda eksport va importakkreditivlarining hajmi ancha ortgan. Xorijiy 

banklar 

bilan 

birga, 

2007 

yil1 

iyuldan 

boshlab, 

OATB 

“Mikrokreditbank”Hujjatli  akkreditivlar  uchun  Unifikatsiyalangan  qoidalar  va 

odatlarning yangi turiga tayanadi, nashr MTP №600, Parij – 2007 yil tahriri.  

Bankning  ishonchli  hamkor  sifatida  barqaror  obro’si  tufayli,    uning 

akkreditiv va inkassalari jahonning barcha etakchi banklari tomonidan miqdori 

420  mln.  AQSH  doll.dan  ortiq  bo’lgan  bankning  limitlari  va  kredit  liniyalari 

hisobiga  qabul  qilinadi  (jumladan  30mln.  AQSH  doll.  miqdoridagi  eksport 

akkreditivlar). 

Vakil  banklarning  keng  tarmog’i  va  zamonaviy  aloqa  vositalari  hujjatli 

operatsiyalarni  eng  qisqa  muddatlarda  amalga  oshirishga  imkon  beradi. 

Qoplangan  tasdiqlangan  akkreditivlar  chiqarilganda  xorijiy  banklardan  «kick-

back»  shaklida  daromad  olishning  moslashuvchan  tizimi  yo’lga  qo’yilgan. 

Hisob-kitoblarning hujjatli shakllarini qo’llash hisobiga operatsiyalar samarasini 

oshirish  OATB“Mikrokreditbank”  mijozlariga  va  vakil  banklariga  biznes 

bo’yicha  yangi  hamkorlarni  jalb  etish,  o’z  savdo-iqtisodiy  faoliyatini 

kengaytirish  va  amalga  oshiriladigan  operatsiyalarning  hajmini  oshirish 

imkoniyatini yaratmoqda. Borgan sari ko’proq xorijiy banklar, ayniqsa Rossiya, 

Evropa  va  Xitoyning  eng  yirik  banklari  hujjatli  operatsiyalar  sohasida  OATB 

“Mikrokreditbank” bilan ishlash niyatini bildirmoqda.  

2012 yilda hujjatli operatsiyalar bo’yicha ishlash IABS avtomatlashtirilgan 

bank tizimi orqali yo’lga qo’yilgan va rivojlandi. Hujjatli operatsiyalar bo’yicha 

xizmatlarni  taqdim  etish  bo’yicha  asosiy  ishlar  O’zbekneftgaz  va  uning 

bo’linmalari,  O’zkimyosanoat,  SHo’rtan  y.X.K.,  Farg’onaazot,  Maksam 

---

46 

 

Chirchiq,  Qizilqumtsement,  B.N.Q.I.Z.,  Toshavtobustrans,  O’zbekenergo  va 

uning  bo’linmalari,  Royson  Elektroniks,  Ammofos  va  boshqalar  kabi  yirik 

mijozlar bilan amalga oshiriladi. 

2013  yil  1  yanvardagi  holatiga  ko’ra  318  mln.  dan  ortiq  AQSH  doll. 

miqdorida  import  akkreditivlari,  24  mln.  dan  ortiq  AQSH  doll.  miqdorida 

eksport akkreditivlari ochilgan, 2013 yil 1 yanvardagi holatiga ko’ra esa ochiq 

import  akkreditivlarning  miqdori  325  mln.  AQSH  doll.dan,  ochiq  eksport 

akkreditivlari esa - 30 mln. AQSH doll.dan oshdi. Bitimlar miqdorining ortishga 

moyilligi sezilmoqda. Mijozlar topshirig’i bo’yicha hujjatli operatsiyalar AQSH 

doll.,  Evro,  Rossiya  rubllari,  ingliz  funt  sterlinglari  va  Yaponiya  yenalarida 

amalga oshiriladi.