Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "bank ishi" fakulteti

 

  Brending teхnоlоgiyasi – bu o’ziga хоs usul va uslublardan tashkil tоpgan 

bilimlar tizimidir. U operatsiyalar va protseduralardan tashkil topib, ma’lum bir tartib 

va ketma- ket keladigan kombinatsiyalardir. 

 

  Brending jarayoni – bu bоshqaruv faоliyatining majmui bo’lib, brending 

tizimida operatsiya va protseduralarning o’zarо, uyg’un mоs ravishda ta’minlоvchi 

usul va uslublardan ibоrat. 

 

  Ko’pgina  kompaniyalar  (Coca  -  Cola  kabi)  bir  xil  yagona  turdagi  o’z 

brendlaridan ham  milliy ham xalqaro miqyosda foydalanadilar. Ba’zi kompaniyalar, 

jumladan, Nestle firmasi bir necha mahsulot turlari uchun har xil brendlarni ishlatib 

(Nestea  va  Neskafe  kabi)  xalqaro  bozorlarga  o’z  mahsulotlarini  olib  kiradilar. 

Shunday  bo’lsada,  firma  belgilarini  xalqaro  miqyosda  foydalanishda  ham  til  omili, 

firma nomlarining qo’shilishi va ishlab chiqaruvchi davlat imidji kabi omillar salbiy 

ta’sir ko’rsatishi mumkin. 

---

85 

 

Iste’mоlchilarda  tadqiqоt  o’tkazganda  shuni  ko’rsatadiki,  ular  harid  qilgan 

mahsulоtning  narхini  aniq  bilmasalarda,  uning  diapazоni  atrоflicha  necha  pul 

bo’lganligi  eslarida  bo’lar  ekan.  Haridоrlar  mahsulоtlarning  narhini  ko’rganlarida 

bunday guruhlarga bo’lishar ekan: 

  Adоlatli narх ( bu narх mahsulоtga to’g’ri keladi); 

  O’rta narх; 

  Yuqоri narхda mavjud bo’lishi mumkin bo’lgan narхdan; 

  Yuqоri narх (iste’mоlchilar juda ko’p to’lab yubоrishmoqda); 

  Past  narх ( iste’mоlchilar bu narхda harid qilganda pullarini tejashmoqda); 

  Raqоbatbardоsh narх; 

  Prоgnоzga оid narх; 

  Chegirmali narх. 

Tabiatiga ko’ra brending 2ta amaliy maqsadga ega. 

Birinchisi,  Brending-  bu  muloqotning  amaliy  quroli.  Ishlab  chiqaruvchi  va 

xaridor  o’rtasidagi  muloqot.  Va  bu  muloqot  qanchalik  to’g’ri  yo’lga  qo’yilsa, 

korxonaning  brending  siyosati  natijasi  shunchalik  samaraga  ega  bo’ladi.  Shuning 

uchun biz, bozor qatnashchilari orasidagi muloqotni tashkil qilish san’atini – brending 

deb ataymiz. 

Ikkinchisi, brending – raqobatdan ajralish qurolidir. 

Quyida brend yaratishda kerak bo’lishi mumkin bo’lgan takliflar berilgan. 

1.  Hech kim siz uchun brend yaratib bermaydi 

Bo’lajak  brendni  yaratish  haqidagi  g’oya  sizniki  bo’lishi  kerak.  Bo’lajak 

brendning  egasi  sifatida  siz  brendning  ma’nosini,  iste’molchilar  uchun  u  nima 

bo’lishini, iste’molchi sifatida kimlarni ko’rishni xohlayotganingizni aniq bilishingiz 

kerak.  Brending  agentliklari  sizga  turli xil  konsepsiya  taklif qilishlari,    uning tashqi 

ko’rinishini shakllantirib berishlari, brendni iste’molchiga yetkazishga yordam berishi 

mumkin.  Agentliklar  turli  bozorlarda  har  xil  iste’molchilar  bilan  ishlash  tajribasiga 

ega  bo’lib,  siz  ko’rmay  o’tkazib  yuborgan  biror  narsani  ko’rishlari  mumkin. 

---

86 

 

Shuningdek,  ular  hatto  savdo  belgisini  to’g’ridan  –  to’g’ri  bozorga  olib  chiqishlari 

mumkin. Ammo brendning “otasi” siz bo’lishingiz kerak. 

Brend g’oyasi haqiqiy bo’lishi va korxona ishlarining real holatiga javob berishi 

kerak.  Brend  orqali  kompaniya  haqida  gapirilishi  kerak,  zero  brend  manbaalarni 

kompaniya ichidan oladi. 

2.  Maqsadli auditoriya bu faqat aniq omillarni to’plash emas 

Faqat  bir  toifadagi  iste’molchidan  umid  qilinishi  noto’g’ri.  Agar  iste’molchi 

toifasi chegarasidan chiqishning uddasidan chiqilsa, odamlar faqat sharbat emas, balki 

mineral  suv,  yaxna  choylarni  ichishi  mumkinligi,  yoki  hammaning  o’z  qiziqishi, 

ehtiyojlari borligini va sizning mahsulotingiz ularda umuman qiziqish uyg’otmasligi 

tushunilgan  bo’lar  edi.  Shundagina  ularning  ro’yxatlarida  ancha  muncha  qiziqarli 

narsalar  topiladi.  Agar  shu  ro’yxatning  tuzilishi,  uning  mantiqi  tushunilsa 

mahsulotning  brendga  aylanishida  ustunlikka  ega  bo’lish  mumkin.  Boshqa 

kategoriyalardagi  brendlarning  tuzilishi  texnologiyasini  tahlil  qilish  kerak,  chunki 

barcha  strategiyalar  shu  paytgacha  ishlab  chiqib  bo’lingan.    Eng  muhimi  –  ularni 

topish,  va kompaniya  brendini yaratishda to’g’ri qo’llay olish kerak.  

3.  Belgi yoki nomdan muvaffaqiyat kutmang 

 

Mahsulot  belgisi  sodda,  oddiy  bo’lishi  kerak  huddi  “Paynet”ning  yashil  doirasi 

kabi.  Iste’molchi  hayolida  paydo  bo’ladigan  bir  lahzali  bo’shliqdan  unumli 

foydalanish  kerak.  Unchalik  ham  yomon  bo’lmagan  iste’molchilik  xususiyatlaridan 

biri neyming,  ya’ni  tovarga  nom  berish  brendni  o’ldirishi ham  yoki  uni  ana shu bir 

lahzalik bo’shliqda iste’molchining ongiga joylashi ham mumkin. Umuman olganda, 

brend  –  bu  savdo  belgisi  nomi,  logotipi  emas,  brend  –  bu  mahsulotning  barcha 

elementlari majmui(o’rami, qadog’i, aloqa yo’llari, kommunikatsiya, tajriba va albatta 

jamoat bahosi)dir. 

4.  Brend butunligicha ishlaydi 

 

Mahsulot  tanlayotib  iste’molchi  mahsulot  tafsilotlariga,  dizayniga,  yoki  reklama 

xabarlariga  yopishib  oladi  deb  o’ylamaslik  kerak.  Agar  brend  biron  –  bir  va’da 

---

87 

 

berayotgan bo’lsa, iste’molchi va’dangizni to’laligicha ko’rib chiqishini bugungi kun 

amaliyoti  ham  isbotlamoqda.  Brend  iste’molchi  tanlovini  osonlashtirishi,  unga 

vaziyatni  tez  tushunib  olishi  uchun  imkon  tug’dirishi  hamda  mahsulot  manbalarini 

aniqlab  berishi  kerak.  Buning  uchun  birinchi  navbatda  iste’molchida  mahsulotga 

bo’lgan  ishonchni  uyg’otish  kerak  va  bunga  haqqoniy  yo’l  bilan  erishish 

kerak.Chunki  iste’molchi  mahsulot  bilan  birinchi  tanishuvda  (savdoda)  unga 

yetarlicha baho bera olmaydi va mahsulotni tanlanish darajasi pasayib ketishi mumkin 

bo’lgan  xavf  paydo  bo’ladi.  Mana  shu  yerda  brend  kuchga  kirishi,  sifat  signalini 

berishi va birlamchi xavfdan mahsulotni ozod qilishi kerak. 

5.  O’zgarishlarga amal qiling, zamon bilan hamnafas bo’ling 

Brend  davrlar  orasida  o’ziga  qiziqish  uyg’otib  yashashi  hamda  jamiyatdagi 

o’zgarishlarga  shiddat  bilan  javob  berishi  kerak.  Hozirda  mahsulotlar  uyda,  oila 

davrasida  hamda  ko’chada,  do’stlar  bilan  istemol  qilinadigan  turlarga  bo’linyapti.  

Maqsadli  auditoriya  yoshlar  bo’lgan,  ko’chada  iste’mol  qilinadigan  mahsulotlar 

yorqin  ifodalangan  namoyishkorona  harakterga  (  xursandchilik,  baxt)  ega.  Uyda 

iste’mol qilinadigan mahsulotlarning vazifasi o’zgacha. Jamiyat tobora jonlanib borar 

ekan, bitta mahsulotning “ hamma uchun” ligi ozayib boraveradi.