Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti “iqtisodiyotda axborot tizimlari” fakulteti

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI

“IQTISODIYOTDA AXBOROT TIZIMLARI” FAKULTETI

Ekr -51 guruhi

MAVZU: BOZOR IQTISODIYOTINING MAZMUNI VA AMAL QILISHI

BAJARDI: Nomozov Azizbek

TEKSHIRDI: G'ANIYEV BAXTIYOR

Reja

1

Bozor iqtisodiyoti mazmuni va asosiy belgilari

Bozor va uning vazifalari

Bozor iqtisodiyotining avzalliklari va ziddiyatlari

2

3

Bozor iqtisodiyoti – bu tovar ishlab chiqarish , ayirboshlash va pul muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizimdir .

1. Bozor iqtisodiyoti mazmuni va asosiy belgilari

Ishlab chiqarishning mustaqilligi, tadbirkorlikning erkinligi, resurslar erkin almashinuvining taminlanishi bozor iqtisodiyotini samarali amal qilishining muhim shartlari bo’lib hisoblanadi . Tovar ishlab chiqaruvchi qanchalik mustaqil bo’lsa bozor ham shu darajada yaxshi rivojlanadi . Erkin ayirboshlash tovar ishlab chiqaruvchi faoliyatining nisbatan samarali yonalishlarini ko’rsatib beruvchi erkin narxlarning shakllanishiga imkon yaratadi.

BOZOR SUBYEKTLARI

UY XO’JALIKLARI

TADBIRKORLIK SEKTORI

DAVALT

BANK

1

2

3

4

Uy xo’jaliklari – iqtisodiyotning iste’mol sohasida faoliyat ko’rsatuvchi asosiy tarkibiy birlik.Uy xo’jaliklari doirasida moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko’rastish sohalarida yaratilgan tovar va xizmatlar istemol qilinadi . Bozor iqtisodiyotida uy xo’jaliklari mulk egasi hamda ishlab chiqarish omillarini yetkazib beruvchilar hisoblanadi

Tadbirkorlik sektori – bu iqtisodiyotning daromad olish maqsadida amal qiluvchi birinchi bo’g’inidir . U ish yuritish uchun o;z kapitali yoki qarz olingan kapitalni ishga solishni taqozo etadi , bu kapitaldan olingan daromad ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirish uchun sariflanadi . Tadbirkorlar tovar xo’jaligida tovar va xizmatlar yetkazib beradi.

Davlat sektori – o’z oldiga foyda olishni maqsad qilib qo’magan , asosan , iqtisodiyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan turli byudjet tashkilotlari va muassasalarining majmui.

Bank – iqtisodiyotni meyorda amal qilishi uchun zarur bo’lgan pul massasi harakatini tartibga soluvchi moliya –kredit muassasasi.

Bozor iqtisodiyotining muhum va umumiy belgilari quyidagilardan iborat .

1.Turli shakllardagi mulkchilikning mavjud bo’lishi va unda xususiy mulkchilikning ustvorligi.

2.Tadbirkorlik va tanlov erkinligi.

3.Raqobat kurashining mavjudligi.

4.Davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi .

5.Korxona va firmaning ichki va tashqi shart-sharoitlar o’zgarishlariga moslashuvchanligi.

1.Resurslarni taqsimlash samaradorligi

2.Iqtisidiy faoliyat va tanlov erkinligi

3.Iqisodiy subyektlar tinimsiz harakat va izlanishning ta’minlanishi

Bozor iqtisodiyotining avzalliklari

2. Bozor iqtisodiyotining avzalliklari va ziddiyatlari

1.Uning ishlab chiqarishning o’zgaruvchan sharoitlariga moslashuvchanligi va ko’nikishning yuqori darajasi

2.Fan va texnika yutuqlaridan foydalanish , ularni ishlab chiqarishga joriy etish jadal surati

3.Turli-tuman ehtiyojlarni qondirish , mahsulot sifatini oshirish qobilyati

4.Buzilgan muvozanatni nisbatan tezlik bilan qayta tiklash

5.Cheklangan axborot turli resurslarining narx darajasi va ularning sarflanish darajasiga yo’nalgan holda bozor iqtisodiyotining muvafiqiyatli amal qila olish imkonyati

Bozor iqtisodiyotining ijobiy jihatlari

U o’zining bosh nazorat mexanizimi – raqobatning kuchsizlanishiga yo’l qo’yadi va hatto buni rag’batlantiradi .

Jamiyat azolari daromadlarining tengzizliklarini kuchayib ketishiga olib keladi .

Bozor iqtisodiyotining asosiy ziddiyatlatri

1. Bozor iqtisodiyoti sharoitidagierkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan quvib va o’z mavqelarini yahshilashga intilib , raqobatning cheklangan yo’lidan ozod bo’lishga harakat qiladilar . Firmalarning qo’shilib ketishi , kompaniyalarning xufyona kelishuvi raqobatning noqonuniy usullari raqobatning kuchsizlanishiga olib keladi .

Bozor iqtisodiyotida raqobat kuchsizlanishining ikkita aosiy manbai mavjud

2.Bozor tizimi rag’batlantiradigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning kuchsizlanishiga olib keladi. Eng yangi texnika odatda a) juda kata miqdordagi real kapitaldan foydalanishni ; b) yirik bozorlar bo’lishini; c) kompleksli markazlashgan va qatiyan bir butun bo’lib birlashgan bozorning tarkib topishini d) boy va ishonchli homashyo manbalarinin talab qiladi . Bunday texnalogiya bozorning hajmiga nisbatan keng miqyosidagi hisoblanuvchi ishlab chiqaruvchilar mavjud bo’lishi zarurligini bildiradi . Boshqacha aytganda , eng yangi texnalogiyani qo’llash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligiga erishish , aksariyat hollarda ko’p miqdordagi mayda firmalar emas , uncha ko’p bolamagan yirik ishlab chiqaruvcilar mavjud bo’lishini taqazo qiladi.

1.Atrof-muhitni ishlab chiqarish va boshqa faoliyat turlari tasiridan muhofaza qilish mexanizimining mavjud emasligi.

2.Resurslarining qayta tiklanmaydigan turlarini saqlash imkoniyatining yo’qligi.

3.Mehnat qilish bilan bog’liq kafolatlarning mavjud emasligi .

4.Fanda fundamental va amaliy tadqiqotlarning rivojlanishga ko’makalashuvining yo’qligi.

5.Rivojlanishning beqarorligi , inqirozli holatlarning bo’lib turishi hamda ijtimoiy ishkab chiqarishning pasayishi , ishsizlik darajasiningoshishi kabi holatlarning mavjudligi.

Bozor iqtisodiyotining asosiy kamchilik va salbiy jihatlari

Bozor - ishlab chiqaruvchilar va istemolchilar , sotuvchilar va xaridorlar o’rtaisdagi pul orqali ayirboshlash jarayonida bo’ladigan iqtisodiy munosabatdir.

Bozorning asosiy belgilari quyidagilardan iborat:

Sotuvchi va xaridorlarning o’zaro kelishuvi , ekvivalentlik prinsipi asosida ayirboshlash.

Sotuvchilarning xarajatlari qoplanib, foyda olishi .

To’lovga layoqatli bo’lgan xaridorlaarning talabini qondirish va raqobatchilik.

3. Bozor va uning vazifalari

Bozor mexanizmi – bozor iqtisodiyotining faoliyat qilishini tartibga solishni va iqtisodiy jarayonlrni uyg’unlashtirishni taminlaydigan vositalar.

Bozzor obyekti – ayirboshlash munosabatlariga jalb qilingan iqtisodiy faoliyat natijalari va iqtisodiy resurslar , tovar , pul va unga tenglahstirilgan moliyaviy aktivlar.

Bozor subyekti – ayirboshlash munosabatlari qatnashchisi. Bozor subyektlari ikki guruhga – sotuvchi va xaridorlarga bo’linadi.Sotuvchilar bozorga Tovar va xizmatlar taklif etadi , aridorlar ularga talab bildiradi.

Bozorning asosiy vazifasi ishlab chiqaruvchilar tomonidan yarailgan tovar va xizmatlarni , iqtisodiy resurslarni istemolchilarga yetkazib berishdan iborat .

Bozor ayirboshlash katego’riyasi bo’lib , ishlab chiqarishning uzluksiz takrorlanib turishiga yordam beradi.

Bozor iqtisodiyotini tartibga solish vazifasi talab , taklif, raqobat va narxlar yordamida bajaradi.

Bozorning vazifalari

Tartibga solish

Rag’batlantirish

Vositachilik

Tejamkorlik

Integratsiyalash

Nazorat qilish

Narxni tashkil etish

Iqtisodiyotni sog’lomlashtirish

Axborto berish

Bozor subyektlarining man- fatlarini ro’yobga chiqarish

Sotiladigan va sotib olinadigan tovar , xizmat turiga ko’ra

1.Istemol tovarlari va xizmatlari bozori

2.Ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchi bozori

4.Ilmiy-texnika kashfiyoti va ishlanmalar bozori

3.Valyuta bozori va fond birjasi

E’tiboringiz uchun raxmat