Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti m. Amonboyev, D. I. Abidova, N. A. Jurayeva turizm iqtisodiyoti

tamoyili. Bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruvning uch shakli 
mavjud: xususiy, jamoa, davlat boshqaruvi. Boshqaruvning xususiy 
shaklida mulkdor yakka o‘zi qaror qabul qiladi va butun ish uchun 
javobgar bo‘ladi
19
Umuman olganda turistlarning psixologik xarakterlariga mos 
muomala shakllariga ko‗ra har xil yo‗nalishlar tashkil qilinib turistlar 
guruhlarga ajratiladi. Psixologik ma‘lumotlar ichida kishi keng yashash 
tarzi, yaratgan obro‗si, munosabatlari, sayohatga bo‗lgan qiziqishi, 
oilaviy ahvolida ko‗rsatgan muomalasiga qarab chiqiladi. Bu 
ma‘lumotlarga asosan so‗rov anketalari va o‗zaro uchrashuvlar bilan 
qo‗shimcha kiritiladi. Turizm bo‗yicha ispan olimi T.Plog tomonidan 
ro‗yobga chiqarilgan sayohat yo‗nalishining paydo bo‗lishi motivatsiya 
bilan bog‗liq tadqiqotlar natijasida farqli bir xulosa o‗rtaga chiqqan. 
T.Plog izlanishlari natijasiga ko‗ra sayohat qiladiganlar bo‗linmaydigan 
19
Иқтисодиѐт ва менежмент асослари : ўқув қўлланма / Икромов М., Солиев А. С.. - Тошкент : 
Vneshinvestprom, 2019.

---

47 
davomli bir qator shaklda qo‗yilsa, uch shakldagi yo‗nalishlar qo‗lga 
olinishi mumkin. Ko‗p kishilar qatorning o‗rtasida qolmoqda. Ikkita 
uch nuqtada joylashganlari esa Plog tadqiqotining asosiy tamoyilini 
tashkil qiladi. Bu uch yo‗nalishlarning birinchi uchiga ―psixotsentrik‖, 
boshqa uchiga ―allotsentrik‖ nomi berilgan. Bular ―psixotsentrik‖ 
uchida 
joylashgan 
kishilar 
siqilgan, 
tortinchoq, 
sarguzashtni 
sevmaydigan insonlardir. ―allotsentrik‖ uchida joylashganlari esa 
o‗zlariga ishongan, sarguzashtni yoqtiradigan kishilardir. Bu ikki guruh 
xususiyatlariga ko‗ra Plog boshqa turist turlarini va boshqa ziyorat 
qilinadigan yerlarning borligidan baxs etgan. Plogga ko‗ra, 
―allotsentrik‖ tur mustaqil bir tajribaga o‗xshaydigan sayohatni, 
erishishi qiyin bo‗lgan joylarni tanlaydi. Masalan, Afrika, Janubiy 
Amerika va kimsasiz orol kabi joylarda. O‗rta nuqtada qolgan turlar 
Gavai, Yevropa kabi ta Yevropa kabi tanilgan yerlarga sayohat 
qiladilar. "Psixotsentrik" turdagi turist esa, masalan, ―Disney-land‖ga 
paket (raskade) tur bilan ketishdan mamnun bo‗ladi. Bu ikkita, uchta 
joylashgan turlarning xususiyatlari shu shaklda ajratilishi mumkin. 
―Allotsentrik‖ turlar: Sarguzashtchi va o‗z boshiga tadqiqotdan 
zavq oladi. Kashfiyotdan zavqlanuvchi va yangi hayajonlarni istaydi. 
Kashfiyotsiz yerlarni borib ko‗rishni xohlaydilar. Umuman qiziqish 
doirasi katta. Turistik xususiyati bo‗lmagan yerlarni sevadilar. O‗ynash 
va ovqatlanish mavzusida asosan komfort va qulaylikni yoqtiradilar. 
Boshqa o‗lkaning insonlari bilan tanishishdan, madaniyatlari bilan 
qiziqishdan zavqlanadilar. 
"Psixotsentrik" turlar: 
- pekij - tur tanlaydilar; 
- unchalik faol emaslar; 
- quyosh, dengiz, qum kabi hammaning birgalikda qatnashadigan 
faoliyatlaridan zavq oladilar; 
- ziyorat qilinadigan joylarga asosan tayyorada (samalyotda) emas, 
balki avtomobil bilan borishni xush ko‗rishadi; 
- tanilgan, bilgan joylarni tanlaydilar; 
- xorijiy muhitdan rohatlanmaydilar; 
- -o‗z o‗lkalaridagiga o‗xshash tunash kompleksini, restoran, 

---

48 
klublarni va oldi - sotdi markazlarini tanlaydilar; 
- -o‗zlari kabi bir xil komfortli davrada sayohat qilganlar bilan 
birgalikda bo‗lishidan zavq oladilar; 
- -butun sayohat tashkilini o‗zlari uchun uyushtirilgan sayohat 
firmalarini tanlaydilar.