Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti raqamli iqtisodiyot fakulteti

3-rasm. Kompyuterning tarkibiy qismlari
Hozirga kelib yuqori samaradorlikda ishlay oladigan, takt chastotasi 3 gegagers (3 GGs – 1 sekundda 3 milliard amal) bo‘lgan markaziy protsessorlar mavjud. Bu – juda yaxshi ko‘rsatkich. Ammo unga erishish protsessor ancha katta energiya talab etadi va, ushbu energiya tufayli, yaxshigina «ter to‘kish»iga to‘g‘ri keladi. Ha-ha, hayron bo‘lmang, xuddi tirik jon kabi, protsessor ham ishlash jarayonida qizib ketadi. Shunday ekan, aytilgan samaradorlikka erishish uchun protsessorni doimiy ravishda sovitib turish kerak bo‘ladi. Doimiy sovitish ikki xil usulda amalda oshiriladi. Birinchisi radiatorlar yordamida bo‘lib, bu passiv usul hisoblanadi. Ikkinchisi ventilyatorlar (kuler) yordamida bo‘lib, bu aktiv usul sanaladi.

Protsesorlar bir yadroli, ikkita yadroli, to‘rt yadroli bo‘ladi. Bir yadroli protsessorlar ishlayotganida o‘zining barcha tarkibiy qismlari – ichki elementlari ishga «safarbar» qilinadi. Agar qilinishi kerak bo‘lgan ish kichikroq bo‘lsa ham, protsessor to‘lig‘icha ishlaydi. Ikki yadroli protsessorlarda unday emas. Ular qilinadigan ishga qarab o‘zining bir qismini ishga safarbar qiladi. Qolgan qismi esa boshqa amalni bajarishga tayyor turadi. To‘rt yadroli protsessorlar ham shu yo‘sinda ishlaydi. Bitta protsessorning alohida ishlay oladigan yadrolarga bo‘linishi ishlash samaradorligi va tezlikni oshiradi.

Bugungi kunda kompyuterlarning turlari juda xilma-xil bo‘lib, sanab sanog‘iga yeta olmaymiz. Lekin ularning o‘zagini tashkil qiluvchi protsessorlar turlari unchalik ko‘p emas. Buning sababi – protsessorlarni ishlab chiqarish o‘ta yuksak texnologik amaliyot ekanidir. Qiziqarli tomoni shundaki, har qanday ishlab chiqarishda yuzaga kelgan braklar hisobga olinsa, protsessorlar yaratishda buning teskarisi kuzatiladi. Ishlatishga loyiq mahsulotlar necha foizligi hisobga olinadi. Chunki kamdan-kam protsessorlargina oxir-oqibatda haqiqiy ishchi qurilmaga aylana oladi.

Intel va AMD protsessorlari

Quyida protsessor ishlab chiqaruvchilarning asosiylarini keltirib o‘tamiz.
Bugungi kunda Intel, AMD va IBM kompaniyalari protsessorlari keng tarqalgan. Ulardan Intel yetakchi sanaladi (dunyodagi jami protsessorlarning tahminan 80 foizi).
Intel quyidagi nomlar ostida protsessorlar ishlab chiqaradi: 8086, i286, i386, i486, Pentium, Pentium II, Pentium III, Pentium 4, Celeron (Pentium ning soddalashtirilgan varianti), Core 2 Quad, Core i7, Xeon (serverlar uchun protsessorlar seriyasi), Itanium, Atom (qo‘shimcha o‘rnatiluvchi texnikalar uchun protsessor) va boshqalar.
AMD protsessorlari x86 (80386 va 80486, K6 va K7 oilasi — Athlon, Duron, Sempron) hamda x86-64 (Athlon 64, Athlon 64 X2, Phenom, Opteron va boshqalar)dan iborat.
IBM protsessorlari (POWER6, POWER7, Xenon, PowerPC) superkompyuterlarda, yettinchi avlod videoo‘yinlari, qo‘shimcha o‘rnatiluvchi texnikalarda qo‘llaniladi.