Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti raqamli iqtisodiyot fakulteti

2.Blokcheyn tizimi. Blokcheyn zanjirlaridagi barcha ma’lumotlar foydalanuvchilar kompyuterlarida saqlanadi. Tizim foydalanuvchilari teng huquqli bo’lib, ular har hil turdagi amallarni bajarishlari mumkin. Jumladan, tahdid va firibgarlik qilishga urinishlar bo’lishi mumkin. Lekin blokcheyn tizimi markazlashtirilmaganligi sababli tizimda markaziy administrator mavjud emas. Shundan yuqorida aytganimizdek barcha foydalanuvchilar o’z bloklarini boshqaradilar va bloklardagi yozuvlarni yo’q qilish imkoniyatiga ham ega bo’ladilar. Blokcheyn texnologiyasini sohalarga qo’llagan holda boshqaruv tizimini yaratish tizimlardagi vositachilarga, banklarni vositachi dasturiy ta’minlariga, davlat haqiyqiylikni tasdiqlovchi bo’limlariga, auditorlar, kuzatuvchilar, sug’urta kompaniyalarining qisman turlari yordamidan voz kechish imkoniyatini yaratadi (2-rasm).

2-rasm. Blokcheyn texnologiyasi asosida bloklarni boshqaruv tizimi sxemasi
Yuqoridagi sxemadan ma’lumoki, blokcheyn asosidagi tizimlar markazlashmagan bo’lib, asosan geografik joylashuvlarga, ya’ni mamlakatlar chegaralariga bog’liq emas. Bunda, shaxridagi foydalanuvchi to’g’ridan to’g’ri Moskva, London, Nyu –York, Parij hakazo shaxarlardagi foydalanuvchilar bilan havfsiz aloqa o’rnatishlari mumkin. Quyidagi rasmda yer yuzi bo’ylab blokcheyn zanjirlari orqali havfsiz ma’lumotlarni almashish texnologiyalaridan foydalanishlari tasvirlangan. Jarayon Distributed Systems Group tomonidan ishlab chiqarilgan blokcheyn tarmog'ining ochiq manbali simulyatori yordamida vizuallashtirildi. Dastlab, quyidagicha butun dunyoda blokcheyn texnologiyasidan foylanalish tendentsiyasini duyo kartasi yordamida ko’ramiz 3-rasm.

Endi, ma’lum vaqt o’zgarishi davomida blokcheyn zanjirlarida, taqsimlangan rezistrlarda ma’lumot almashish jarayonlarini kuzatamiz. Bunda barcha jarayonlar vaqt o’zgarishi bilan farqlanadi. 4-7 rasmlar.

4-rasm. 0-3000 millisekund vaqt oralig’ida asosan faqat Yevropa qitasi chegarasida ma’lumotlar tarqalishi amalga oshmoqda