Toshkent davlat iqtisodiyot unversiteti xalqaro turizm fakulteti 5232500 – Logistika

Korxonaning asosiy fondlari klassifikasiyasi.
Oddiy tasniflashda asosiy vositalar quyidagi mezonlarga ko'ra guruhlanadi:

• 
  ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etish (sanoat va noishlab chiqarish);
  
• 
  tegishli (o'z va ijaraga);
  
• 
  foydalanish xarakteri (ishlayotgan va nofaol - zaxirada va konservatsiyada).
  
• 
  ishlab chiqarish jarayonidagi roli (faol va passiv).
  

Faol asosiy vositalar mehnat ob'ektiga uni qayta ishlash jarayonida bevosita ta'sir qiladi. Passiv asosiy fondlar ishlab chiqarish jarayonini ta'minlashda yordamchi rol o'ynaydi. Masalan, mahsulot bevosita ishlab chiqariladigan qayta ishlash mashinasi faol fond, sex ichida foydalanish uchun mo'ljallangan ustaxona va transport vositalari esa passiv fondlar hisoblanadi. Batafsilroq, asosiy vositalarning faol va passiv fondlarga bo'linishi.
Masalan, dasturiy ta'minot korxonasida kompyuter texnologiyalari faol fond, boshqa profildagi korxonalarda esa passiv fond bo'ladi.

Asosiy fondlar tarkibi har bir guruhning korxona asosiy fondlarining umumiy qiymatidagi ulushi bilan tavsiflanadi. Faol va passiv mablag'lar o'rtasidagi nisbat optimal bo'lishi kerak.
Tuzilishi quyidagicha bo'lishi mumkin:
• progressiv - kapitalning faol qismining qiymati 50% dan ortiq;
• noprogressiv - kapitalning faol qismining qiymati 50% dan kam.
BPF tarkibiga quyidagi omillar ta'sir qiladi: - korxonaning tarmoqqa mansubligi;
-ishlab chiqarishning texnik darajasi;
-korxona hajmi;
-ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari (ixtisoslashtirish va kooperatsiya);
-korxonaning geografik joylashuvi va boshqalar.
BHXS, asosiy vositalarni xisobga olishning turli jihatlarlari bilan shug’ullanadi, jumladan;

• 
  Asosiy vositalarni tan olish va tan olishdagi baholash;
  
• 
  Tan olishda keyingi baholash usullari;
  
• 
  Eskirish va amortizatsiya usullari, yaroqlilik muddati, va qoldiq qiymati;
  
• 
  Asosiy vositalarni qayta baholash;
  
• 
  Asosiy vositalarning sotilishdagi va chiqimidagi foyda va zararlarni hisobi;
  
• 
  Asosiy vositalarning komponentlashtirish;
  
• 
  Asosiy vositalarni yoritib berish talablari.
  

Quyidagi standartlar BHXS 16 da qamrab olinmagan sohalarni o’z ichiga oladi:

• 
  Asosiy vositalarning qadrsizlanishi (BHXS 36 “Uzoq muddatli aktivlarning qadrsizlanishi” bilan shug’ullanadi)
  
• 
  Nomoddiy aktivlar va gudvil (BHXS 38da “Nomoddiy aktivlar”ni qamrab olgan)
  
• 
  Aktivlarning haqqoniy/adolatli qiymati (MHXS 13 “Haqqoniy qiymatni baholah”ni o’z ichiga olingan)
  
• 
  Qarzlar bo’yicha foiz va boshqa xarajatlarni kapitallashtirish (BHXS 23, “Qarzlar bo’yicha xarajatlar”)
  
• 
  Biologik aktivlar, qishloq xo’jaligiga oid (BHXS 41, “Qishloq xo’jaligi”)
  
• 
  Asosiy vositalarni sotish uchun mo’ljallangan deb tasniflanish (MHXS 5, “Sotish uchun mo’ljallangan uzoq muddatli aktivlar va davom ettirilmaydigan faoliyat”)
  
• 
  Ijaraga olingan aktivlar (MHXS 16 “Ijara”)
  
• 
  Asosiy vositalarning kichik ehtiyot qismlari (BHXS 2 “Tovar-moddiy zaxiralar”)
  
• 
  Investitsion ko’chmas mulk hisobi (BHXS 40, “Investitsion mulk”)
  
• 
  Davlat grantlari asosida qurilgan asosiy vositalar (BHXS 20, “Davlat grantlarini hisobga olish va davlat yordami to’g’risida ma’lumotlarni ochib berish”)
  
• 
  Asosiy vositalarning ekspluatatsiya narxlari (BHXS 37, “Rezervlar, shartli majburiyatlar, shartli aktivlar”)