Toshkent davlat pedagogika universiteti fizika-matematika fakulteti

2.1 Fizikadan masalalar yechishdan foydalanish usullari
YOritilganlik yuza birligiga tushayotgan yorug’lik oqimi bilan xarakterlanadi ( nuqtaviy bo’lmagan manba uchun):
E=dF/dS
YOrug’lik kuchi I bo’lgan izotrop manba r masofada joylashgan sirtda xosil qiladigan yoritilganlik ( nuqtaviy manba uchun):
_E =
bu yerda a – nurning tushish burchagi.
Nurlanuvchanlik son jixatdan yorug’lik tarqatayotgan jismning birlik yuzasi tomonidan chiqarilayotgan yorug’lik oqimiga teng:
M=dF/dS
Agar jismning nurlanuchanligi uning yoritilganligi bilan bog’liq bo’lsa, M= ρE
bu yerda ρ – qaytarish koeffitsiyenti.
Ravshanlik son jixatdan nurlanayotgan sirt elementi yorug’lik kuchining shu elementning kuzatish yo’nalishiga perpendikulyar tekislikka proyeksiyasi yuzasiga bo’lgan nisbatiga teng:
_{L =}
bu yerda O – sirt elementiga o’tkazilgan normal bilan kuzatish yo’nalishi orasidagi burchak.
Ravshanlik yo’nalishga bo,g’liq bo’lmaganda nurlanuvchanlik va ravshanlik quyidagi munosabat bilan o’zaro bog’langan:
M = πL


1-MASALA. Diametri d=2,5sm va uzunligi l=40sm bo’lgan lyuminesstent silindrik lampa o’qiga tik yo’nalishda r= 5 m masofada E=2 Lk yoritilganlik hosil siladi. Lampani kosinusoidal tarqatuvchi sifatida qarab: 1) berilgan yo’nalishdagi yorug’lik kuchi I ; 2) ravshanlik L ; 3) lampaning yorqinligi M aniqlansin.
Echish: 1. Lampaning ikkita o’lchamidan kattasi - uzunlik yoritilganlik o’lchangan masofadan 12 marta kichik. Demak, berilgan yo’nalishdagi yorug’lik kuchini hisoblashda lampani nuqtaviy manba deb qabul qilish va quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
E = I / r² , bundan I = Er²
Kattaliklarning qiymatlarini bu formulaga qo’yib, hisoblasak,
I = 25 kd.

1. 
   Ravshanlikni hisoblash uchun L = I / S
   

Formulani qo’llaymiz, bunda S – cho’zilgan yorug’lik manbaining kuzatish yo’nalishiga tik tekislikdagi proeksiyasining yuzasi. Silindrik lyuminesstiyaga asoslangan lampa holida proeksiya uzunligi l va kengligi d bo’lgan to’g’ri to’rtburchak shakliga ega bo’ladi. Binobarin
L = I / S = I / (l d).
Shu formulaga binoan hisoblab , L ni topamiz:
L = I / (l d) = 2,5 kd/m.

2. 
   Lyuminesstent lampani kosinusoidal tarqatuvchi deb hisoblash mumkin bo’lganligidan, uning yorqinligi
   

M = π L ga teng

M = π L = 7,9 nt.