Тошкент давлат шарқшунослик унверситети

3 – савол баёни: Халқаро валюта муносабатлари – бу валюталарнинг давлатлараро ҳаракатланиши натижасида юзага келадиган молиявий муносабатлардир. Валюта давлатлараро ҳаракатланиши учун у халқаро тўлов воситаси вазифасини бажара олиши ва халқаро валюта бозорларида олди-сотди қилиниши керак. Халқаро валюта операцияларининг асосий қисми (80 % дан ортиқ) халқаро резерв валюта мақомига эга бўлган етакчи валюталар орқали амалга оширилади. Жахонда ўз фаолиятини олиб боришда энг мустакил булган банклардан бири бу Немис Федерал банки - Бундес банк хисобланади. Баъзи бир давлатларда Марказий банк парламентга хисобот беради- Кўпгина ҳолларда Марказий банклар ўз фаолиятида мустакил бўлсада, шу билан бирга давлат банки хисобланади:
Марказий банк куйидаги асосий функцияларни бажаради:
-банкноталар (накд пуллар) эмиссияси,
-давлатнинг олтин - валюта захираларини саклаш,
-пул-кредит сиёсати инструментлари ёрдамида иқтисодни мувофиқлаштириш,
Давлатнинг олтин - валюта резервларини бошқариш функцияси. Марказий Банк давлатнинг олтин, кимматбахр метал ва камёб тошларни валюта захираларини бошкаради. Давлатнинг расмий олтин-валюта захиралари халқаро хисоб-китобларда активлар резерви, хисоб-китоблар бўйича давлатнинг кафолатли суғурта фонди сифатида намоён бўлади. Одатда мамлакат олтин захираларининг асосий кисми Марказий банк ихтиёрига берилган бўлади. Баъзи давлатларда олтин захиралар молия министрлиги ихтиёрида бўлиб, марказий банк олтин билан боғлиқ операцияларни олиб боради.
Марказий банклар мамлакат валюта резервларини ўзида йиғади ва бу резервлар халқаро хисоб-китобларни амалга ошириш, тўлов баланси дефицитини қоплаш ва мамлакат миллий валютаси курсининг барқарорлигини таъминлаш учун ишлатилади.
Марказий банк орқали давлатнинг иктисодий сиёсати, янада аниқроғи давлатнинг пул-кредит сиёсати олиб борилади. Марказий банкнинг пул-кредит сиёсати давлатнинг иқтисодини бошкариш сиёсатининг бир кисми бўлиб, муомаладаги пул массаси, кредит хажми, фоиз ставкалари даражасини ва бошқа пул муомаласи ва ссуда капитали бозори кўрсаткичларини ўзгартириш билан боғлиқ бўлган чора-тадбирлар йиғиндисидан ташкил топади.
Пул-кредит сиёсатининг асосий мақсади миллий валюта барқарорлигини таъминлаш, валюта курси ва фоиз ставкаларини оқилона ўрнатиш асосида инфляция суръатларини камайтириш, кредитдан фойдаланишнинг самарадорлигини ошириш ва иктисодиётнинг баркарор ўсишини таъминлашдан иборат.
РЕЗЕРВ ВАЛЮТА — мамлакат ҳукумати ва Марказий банки валюта, пул маблағлари захираларини ташкил этишда, ташқи савдо операциялари ва б. да фойдаланадиган эркин алмаштириладиган, курелари бўйича ғоят барқарор чет эл валюталари.
Резерв валютадан кўпинча давлатлар ўртасида халқаро ҳисоб-китобларда ҳамда ташқи савдо, инвестиция ва б. операциялар билан боғлиқ тўловлар учун фойдаланилади.
Резерв валюта сифатида фақат эркин алмаштириладиган, истиқболда барқарор тўлов қобилиятига эга валюталар танлаб олинади. Резерв валюта — Халқаро валюта фонди (ХВФ) Низомининг 8бандида белгиланган талабларга тўлиқ жавоб бера оладиган ҳамда мазкур фонднинг капиталини тўлдириб бориш учун аъзо давлатлар томонидан тўловларни амалга оширишда фойдаланиладиган валюта тури бўлиши зарур. Ундан ташқари, Резерв валюта сифатида жаҳон иқтисодиётига сезиларли таъсир кўрсата оладиган, халқаро иқтисодий муносабатларда ўзига хос мавқега эга мамлакатларнинг миллий валюталари танлаб олинади.
Халқаро амалиётда доллар (АҚШ), евро, Буюк Британия фунт стерлинги, Япония иенаси, Швейцария франкидан Резерв валюта тарзида фойдаланилади. Валюта куреларидан кўрилиши мумкин бўлган зарарлар бўйича хатарларнинг олдини олиш мақсадида Марказий банклар ҳукумат тасарруфидаги олтинвалюта захираларини турли валюталар бўйича диверсификация килишда айнан Резерв валютага (Мас, АҚШ долларига) асосланади.
Пул бирлиги (Инглиз валютаси) - товарларнинг қийматини ўлчаш учун ишлатиладиган мамлакатнинг пул бирлиги.
Валюта таснифи.
1. Тегишли бўлиш тамойилига мувофиқ. Валютани ҳар хил турларга бўлиш мумкин мулкчилик асосида:
- миллий валюта;
- хорижий валюта;
- халқаро (минтақавий) валюта;
- заҳира валютаси;
Заҳира (калит) валюта (заҳира валютаси) - бу бошқа давлатларнинг марказий банклари ташқи савдо операциялари ва чет ел инвестициялари бўйича халқаро тўловлар учун захираларни йиғиб, сақлайдиган чет эл валютаси.
Дастлаб фунт стерлинг захира валютаси сифатида хизмат қилди ва халқаро тўловларда доминант рол ўйнади. Бреттон-Вудсда (АҚШ, 1944) ўтказилган конференция қарорлари билан фунт стерлинг билан бир қаторда АҚШ доллари халқаро ҳисоб-китобларда устун мавқени егаллаб турган халқаро тўлов ва захира валютаси сифатида ишлатила бошланди. Захира валютасига шунингдек немис бренди, швейцария франки, япон иени киради.
Захира валютаси - бу мос келадиган миллий валютанинг конвертация қилиниши, унинг курсининг етарлича барқарорлиги, бошқа давлатларда ва халқаро валютада ушбу валютадан фойдаланиш учун қулай ҳуқуқий режим. Валюта захира сифатида фойдаланиладиган, ташқи қарз олиш, товарларни импорт қилишда маълум имтиёзларга ега бўлган давлатлар ташқи иқтисодий кенгайишни амалга ошириш учун имтиёзли шартларга ега.
Халқаро валюташу жумладан минтақавий валюталар, халқаро уюшмалар, халқаро жамғармалар ёки минтақавий иттифоқларнинг аъзолари ўртасидаги ҳисоб-китобларда фойдаланилади.