Тошкент давлат техника университети “Ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш” кафедраси

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ

“Ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш” кафедраси

 “РАҚАМЛИ БОШҚАРИШ ТИЗИМЛАРИ” фани

Маъруза ўқийди: ИЧЖА кафедраси профессори,

т.ф.д. Авазов Ю.Ш.

Тошкент -2023

6-семестрдаги умумий ўқув юкламаси - 90 соат

Шундан:

• Маъруза - 30 соат
• Амалий машғулот - 16 соат
• Лаборатория машғулоти - 14 соат
• Мустақил таълим - 30 соат

Фанга ажратилган кредит: 3 кредит.

Фойдаланишга тавсия этиладиган адабиётлар

• Charles L. Phillips. Digital control system. Analysis and design. 4 edth. Auburn University. 2015. -528р.
• N.R. Yusupbekov, R.A. Aliyev, R.R. Aliyev, A.N. Yusupbekov. Boshqarishning intellektual tizimlari va qaror qabul qilish. – T.: О‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2015. – 571 b.
• Григорьев В.В., Быстров С.В., Бойков В.И., Болтунов Г.И., Мансурова О.К. Цифровые системы управления. – СПб: Университет ИТМО, 2019. -133 с.
• Дорф Р. Современные системы управления. Учебник. – М.: Лаборатория базовых знаний, 2004. – 832 с.
• Густав Олссон, Джангуидо Пиани. Цифровые системы автоматизации и управления. Учеб.пособие. - СПб.: Невский Диалект, 2001.-557 с.
• В.В.Григорьев и др. Цифровые системы управления. Учеб.пос.– СПб.: СПбГУ ИТМО, 2011. – 133 с.

1-маъруза

Мавзу: “Рақамли бошқариш тизимлари“ фанига кириш. Рақамли бошқариш тизимлари тушунчалари

Режа:

1.Кириш.

2. РБТ нинг ўзига хос жиҳатлари.

3.Фаннинг ишлаб чиқаришдаги роли.

4. Рақамли бошқариш тизимларини тадқиқ этиш усуллари.

Кириш

Бошқариш системаларида тескари алоқа мавжуд бўлганда автоматик ростлагич ёки тўғрилагич вазифасини рақамли компьютер бажариши мумкин.

Компьютерга маълумотлар вақт интервали орқали киритилишини эътиборга олган ҳолда РБТ учун махсус усулни ишлаб чиқиш зарур.

РБТ олинган узлуксиз сигналларни танланмали ишлов бериш орқали маълум вақт моментидаги қийматлари асосида сигнал ҳосил қилади.

Натижада маълумотларнинг вақт бўйича кетма-кетликлари ҳосил бўлади, уни дискрет сигнал деб аташ қабул қилинган.

Д – датчик; АРЎ - аналог-рақамли ўзгарткич; ЭҲМ – электрон ҳисоблаш машинаси (компьютер); РАЎ - рақамли-аналогли ўзгарткич; ИҚ – ижро қурилмаси; БО – бошқариш объекти.

Д – датчик; АРЎ - аналог-рақамли ўзгарткич; ЭҲМ – электрон ҳисоблаш машинаси (компьютер); РАЎ - рақамли-аналогли ўзгарткич; ИҚ – ижро қурилмаси; БО – бошқариш объекти.

БО
АРЎ
РАЎ
ЭҲМ
ИҚ
Д
Х чиқ
Х кир

Рақамли бошқариш тизимларининг ўзига хос жиҳатлари

Маълумки, РБТ ларнинг асосий жиҳати бошқариш тизими таркибида компьютер (рақамли қурилма) нинг мавжудлиги ҳисобланади.

РБТ ларнинг асосий афзалликларига қуйидагилар киради:

• стандарт аппаратура ишлатилади;
• аналогли элементлардаги каби уларда параметрлар дрейфи мавжуд эмас;
• ишончлилик ва бузилишларга турғунлик ошади;
• мантиқий, адаптив каби мураккаб бошқариш қонунларини амалга ошириш имкони бор;
• мослашувчанлик, бошқариш алгоритмини қурилиши содда.

РБТ ларда квантлаш асосий роль ўйнаши билан биргаликда, баъзи камчиликларни келтириб чиқаради.

РБТ ларда квантлаш асосий роль ўйнаши билан биргаликда, баъзи камчиликларни келтириб чиқаради.

РБТ ларнинг камчиликларига қуйидагилар киради:

• системани квантлаш моментлари орасида бошқариб бўлмайди;
• ахборотларни вақт бўйича квантлашда ўлчаш сигналларини қийматлари ҳақидаги маълумотларни йўқолиш эҳтимоли мавжуд;
• сатҳ бўйича квантлашда аниқлик пасаяди ва қўшимча хатолик келиб чиқади.

Фанни ишлаб чиқаришдаги роли

Муваффақиятга эришиш учун ишлаб чиқариш корхоналари бошқариш тизимларидан фойдаланади.

Бунда замонавий РБТ инсонни кўп ва мураккаб функцияларни бажаришдан озод этади ва бу вазифларни рақамли ҳисоблаш қурилмаларига юклайди.

Ишлаб чиқаришни автоматлаштириш тўла, қисман ва комплекс бўлади.

Тўла автоматлаштиришда барча жараённи бошқаришда машиналар қўлланилади. Қисман автоматлаштиришда маълум амалларгагина эътибор тарқатилади. Комплекс ёндашувда эса цех ёки ишлаб чиқаришни бирор қисмини автоматлаштириш назарда тутилади. Ихтиёрий вариантда ҳам қарор қабул қилиш инсон зиммасида бўлади.

Саноатни автоматлаштириш системасининг умумий структураси
Марказий бошқариш пости
Оператор иш жойи
Кириш/чи-қиш модули
Кириш/чиқиш модули
Назорат-ўлчаш асбоблари, ижро механизмлари, датчиклар

ТЖАБС ларни бошқарувчи оператор иш станцияси

ТЖАБС ларни бошқарувчи оператор иш станцияси

РБТ ларни тадқиқ этиш усуллари

Замонавий бошқариш назариясида рақамли бошқариш тизимларини тадқиқ этишнинг 3 та усули мавжуд:

• 1) узлуксиз тизимларда рақамли тизим ҳақидаги маълумотларнинг тақрибий эканлигига асосланган усуллар, бунда квантлаш ва рақамли элемент инкор этилади;
• 2) рақамли тизимларнинг дискрет моделлари тадқиқ этиладиган усуллар, бунда фақат квантлаш моментида сигнал қийматлари кўрилади, квантлаш орасидагилари кўрилмайди;
• 3) тадқиқотнинг аниқ усуллари, бунда рақамли тизимлар турли хил соддалаштиришларсиз узлуксиз вақт бўйича ўрганилади.

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!