Toshkent davlat texnika universiteti huzuridagi fan doktori ilmiy darajasini beruvchi

4-rasm. Sanoat korxonalari ishlab chiqarish jarayonlariga innovatsiyalarni qo‘llash uchun korxonaning dastlabki tayyorgarlik bosqichlari²⁵
Innovatsiyalarlarni qo‘llash asosida ishlab chiqarishni tashkil etish orqali normativ ko‘rsatkichlar bilan solishtirganda texnologik jarayonlar o‘zgarishiga bo‘lgan miqdori 2,5 barobarga pasaytirishga erishish mumkinligi taklif etildi.
Ushbu yuqorida keltirilgan bosqichlardagi muallif tomonidan «Muborak”nef va gazni qazib chiqarish boshqarmasi korxonalarida SCADA innovatsiyalarlarni qo‘llash asosida ishlab chiqarish jarayonini modernizatsiya qilish istiqbolda quyidagi innovatsiyalarni qo‘llash strategiyasining algoritmi ishlab chiqildi. Quyidagi 5-rasmda sanoat korxonasini strategiyasini shakllantirish algoritmi keltirib o‘tilgan. Taklif etilgan sanoat korxonasini barqaror rivojlantirish strategiyasi algoritmining bosqichlarini quyidagicha yoritish mumkin.

5-rasm. Sanoat korxonalari ishlab chiqarish jaryonlariga innovatsiyalarni qo‘llash strategiyasining algoritmi²⁶
Sanoat korxonalarida innovatsiyalarni yaratishning konseptual modeli ishlab chiqarish jarayonlarini yaxlit holda ifodalash, ishlab chiqarish va uni raqamli boshqarish integratsiyasi oldindan loyihalash va bu jarayonlarni bosqichma-bosqich amalga oshirishni ta’minlab beradi.
Korxona ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirib borishda zamonaviy innovatsiyalar yutuqlaridan keng foydalanishi lozim bo‘ladi, ishlab chiqarishni dasturlash va avtomatlashtirish orqali boshqarish, korxona bo‘lim va sexlari orasidagi avtomatlashtirilgan integratsiyani ta’minlashi kerak bo‘ladi. Ish stansiyalari (AWS) va yagona hisoblash muhiti(ERP)ni SCADA (dasturiy ta'minot) yordamida raqamlashtirish hisobiga takomillashtirilgan mexanizm ilmiy asoslangan.
Tahlillar ko‘rsatadiki, gazni qayta ishlash sanoati mahsulotlari zamonaviy ishlab chiqarish jarayonini rivojlantirishda, innovatsiyalarni va innovatsion ishlanmalarni tarmog‘ga joriy etish yuzasidan amalga oshirilayotgan ishlarning ko‘lamiga qaramasdan, hozirgi kunda barcha moddiy-texnik, ilmiy-intellektual resurslarni to‘liq safarbar etgan holda respublikamizdagi mavjud ilmiy-texnik salohiyatdan to‘liq foydalanilmayapti. Ilmiy izlanishlar natijasida ishlab chiqilgan mexanizm, gazni qayta ishlovchi ish stansiyalari (AWS) va yagona hisoblash muhiti(ERP)ni SCADA (innovatsiyalari) yordamida takomillashtirish hamda rivojlanish xarakteri va gazni qayta ishlash faoliyatiga joriy qilishga qaratilgan.

Bu esa o‘z navbatida gazni qayta ishlash korxonalarida innovatsiyalarni joriy etish va ular asosida boshqaruv, statistik baza va hisobot faoliyatini raqamlashtirish; ishlab chiqarish faoliyatini raqamlashtirish; subyekt va tizim darajasidagi jarayonlarni raqamlashtirish; mikro va makro darajadagi tizimlarning integratsiyasini tashkil qilish; raqamlashtirishga oid boshqa jarayonlarni samarali faoliyatini amalga oshirishni taqozo etadi. Ushbu masalaga yechim sifatida ishlab chiqarish jarayonni SCADA (innovatsiyalari) yordamida olib borish sxemasi tuzilgan(7-rasm).
6- rasm SCADA (innovatsiyalari)ni qo‘llashdagi asosiy texnik jarayonlar tizimi sxemasi ²⁷
Korxona innovatsiyalar asosida ishlab chiqarish jarayonini infratuzilmasi o‘z tarkibiga: ishlab chiqarish jarayonlarini raqamli tashkil etish, axborot xavfsizligini ta’minlash tizimini, elektron raqamli imzolarni va identifikatsiyalashni boshqarish tizimini, «blokcheyn» texnologiyasi yordamida faktlarni fiksatsiyalash tizimini, «internet jarayonlar» tizimlarini ham o‘z ichiga olishi lozim bo‘ladi.
Raqamli iqtisodiyot sharoitida korxona ishlab chiqarish jarayoni kuchli axborotlar xavfsizligini ta’minlagan holda amalga oshirilishi lozim buladi.
Bu axborotlar integratsiyasi doirasida ishlab chiqarish jarayoni to‘g‘risidagi ma’lumotlar har kuni real vaqt davomida elektron holda hisoblab borilishi lozim. Bu o‘zaro integratsiya ma’lumotlar almashinuvi interfeysi orqali amalga oshirilishi lozim bo‘ladi.
Tadqiqotimizda 2012-2021 yillar mobaynida Muborak neft va gaz qazib chiqarish boshqarmasi korxonalarida innovatsion faoliyatining iqtisodiy samaradorligini baholandi(6-jadval).