Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali "konchilik ishi" kafedrasi

2-rasm. Qiya va gorizontal lahimlar uchun vaqtinchalik muxofazalovchi mustahkamlagich:
a,b- suriluvchi mustahkamlagich, v-osib qo’yiluvchi mustahkamlagich

Ishlab chiqilgan ko‘chma va ko‘chma bo‘lmagan romlardan iborat vaqtinchalik muxofazalovchi mustahkamlagich kichik hajmlarda ishlatiladi.

Suriluvchi konsol muxofazalovchi mustahkamlagichlar (2-rasm, a) SVP maxsus profilidan yasalgan ikkita suriladigan to‘sinlardan 1, doimiy tayanchning 4 tepasida qavs(skoba) 3 bilan osilgan qo‘shtavr yoki shaxta relslari, taxtalar yoki boshqa to‘suvchi(затяжки)lardan iborat bo‘lib, kavjoy oldi bo‘shlig’ini qoplaydi. Doimiy mustahkamlagichni qurish vaqtini qisqartirish va ish xavfsizligini oshirish uchun ko‘mir konlarida doimiy mustahkamlagichlarning to‘sinlar va to‘suvchi(затяжки)lari (odatda bir yoki ikki qavat) bilan tortib olinadigan konsolli muhofazalovchi mustahkamlagichlar keng qo‘llanilgan (rasmga qarang). 2, a). Doimiy mustahkamlagichlarning elementlari, ya'ni, doimiy mustahkamlagichlarni qurishda to‘sinlar va to‘suvchi(затяжки)lar olib tashlanmaydi, balki doimiy mustahkamlagichlarning qismi sifatida ishlatiladi. Tog’ jinsi va ko‘mir qazib olinib va kavjoy tozalangandan so‘ng, to‘sin uchun ustunlar o‘rnatiladi, mustahkamlagichning to‘sini yotqiziladi, lahimning yon tomonlari (agar bu mustahkamlash pasportida nazarda tutilgan bo‘lsa) va romlar qotiriladi.
Xuddi shunday, arkasimon lahimlarning kavjoy oldi bo‘shlig'i mustahkamlanadi. Bu erda muxofazalovchi mustahkamlagichlar shakllantirish uchun doimiy metall mustahkamlagich to‘sini va to‘suvchilar(затяжки) ishlatiladi. Suriluvchan konsol to‘sinlar diametri 20-30 mm bo‘lgan dumaloq po‘latdan yasalgan maxsus ilgaklar 3 yordamida doimiy mustahkamlagich to‘sinining 4 (asosan birinchi va uchinchi romlar) ustki qismiga osilgan (2-rasm, b). To‘sinlar ilgaklar orqali o‘tadi (odatda SVP17 yoki SVP22 maxsus profilidan) va ular lahim shiftining to‘liq yopilishini ta'minlaydigan miqdorga uzaytiriladi, ya'ni qazishdan hosil bo‘lgan bo‘shliq shifti to‘siladi.
Konsol to‘sinlarga osilgan ustki to‘sinlar romlararo bog'lovchilar orqali o‘zaro bog'langan va 2-bo‘laklar bilan mahkamlangan. Bunday holda, doimiy mustahkamlagichni o‘rnatish ustunlardan o‘tgan to‘singa yotqizilgan ustki to‘sinlarga ulanishga, romlarning kesish nuqtasi qotririladi va lahimning yon tomonlarini to‘ldiriladi. Kuzbass kon lahimlarida maxsus metall profildan yasalgan arkali muhofazalovchi mustahkamlagichlarning ushbu turi dkeng tarqalgan. Mustahkamlagichlarni o‘rnatish doimiy mustahkamlagichlarning birinchi to‘sindan uchinchi to‘singa suriladigan to‘sinining surilish qadamiga bog’liq.
Bir qator shaxtalarda arkasimon va to‘g’ri burchakli lahimning yuqori qismi 1 ushlab turilishi uchun maxsus profildan (kanal yoki po‘lat tasma) yoki ikki yoki uchta ankerlardan 3 iborat osilgan ankerdan foydalaniladi (2-rasm B,). To‘suvchilar lahim yuqori qismga yotqiziladi 2. Ko‘pincha, bu mustahkamlagichda doimiy mustahkamlagich shiftlari yuqori qismida ishlatiladi.

MUSTAHKAMLAGICHDAGI YUKLAMANI VA TOG‘ JINSILARINING TURG‘UNLIGINI HISOBLASH

Arka romli moslashuvchan mustahkamlagichlar uch va besh bо‘g‘inli bо‘ladi. Shaxtalarda keng qо‘llaniladigan maxsus profildan yasalgan mustahkamlagichlar bir-biridan 0,5-1,2 m masofada о‘rnatiladi. Ular oralig‘ida panjarali metall, yog‘och yoki temir-beton zatyajkalar о‘rnatiladi.
Arka romli moslashuvchan mustahkamlagichlar maxsus pо‘latdan yasalgan profillar bо‘lib uning oltita standart о‘lchami bor: SVP-14, SVP-17, SVP-19, SVP-22, SVP-27, SVP-33.
Mustahkamlagichning yuk kо‘tarish qobilyatini hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar: kengligi B=3,44 m va balandligi h=3,3 m; kon lahiminig yer yuzasiga nisbatan joylashish chuqurligi H=490 m; konning kon-geologik xizmati ma’lumotlariga kо‘ra, asosiy rudali mintaqa kо‘p turdagi minerallarga boy massivda joylashgan bо‘lib, u rang-barang litologik tarkibga ega, kuchli tektonik buzilishlar va tog‘ jinslarining darzliklari bilan ajralib turadi.
Tog' jinslarining turg‘unligi deganda, qurilish me’yorlari va qoidalari [QMvaQ] bo‘yicha kon lahimlarini barpo etishda hosil bo‘lgan uning shakli va o‘lchamini saqlab turish qobiliyati tushuniladi.
Dastlab tog‘ jinslarning massivdagi siqilishga hisobiy qarshiligi R_c va kon lahimi joylashgan chuqurlik Н_р aniqlanadi.
Tog` jinslarining massivdagi siqilishga hisobiy qarshiligi quyidagi formula bilan aniqlanadi
(1)
bu yerda laboratoriya sharoitida aniqlangan tog‘ jinslarning bir o‘qli siqilishdagi chegaraviy chidamlilgi, MPa, ( , bu yerda tog‘ jinsining mustahkamlik koeffitsienti).
kon lahimi joylashish joyining tektonik buzilish darajasi (qatlamlanishi, darzlanishi)ga qarab aniqlangan tog‘ jinsi massivining buzilishini hisobga oluvchi koeffitsient. Zaiflashuv yuzalari orasidagi masofaga bog‘liq holda quyidagi qiymatlar bo‘yicha aniqlanadi.
Plastik gilli va abadiy muzli jinslarda joylashgan kon lahimlari uchun ni aniqlashda qabul qilinishi kerak.
– 0,1 m dan kichik – = 0,2,
– 0,1 m dan 0,5 m gacha – = 0,4,
– 0,5 m dan 1,0 m gacha – = 0,6,
– 1,0 m dan 1,5 m gacha – = 0,8,
– 1,5 m dan yuqori – = 0,9.
Agar kon lahimlari bir jinsli tog‘ jinslari bo‘ylab (cho‘ziqligiga perpendikulyar bo‘yicha) yoki chegaraviy chidamliligining farqi 30 % dan kam bo‘lgan qatlamli turli tog‘ jinslarning cho‘ziqligi bo‘yicha o‘tilsa, u holda kon lahimi butun kontur bo‘ylab tog' jinslari uchun ning yagona o‘rtacha qiymati olinadi.
Kon lahimi qatlamlar qalinligi 0,5 m dan va chegaraviy chidamliligining farqi 30 % dan ko‘p bo‘lgan qatlamsimon tog‘ jinslaridan o‘tilsa, tog` jinslarining massivdagi siqilishga hisobiy qarshiligi kon lahimining shifti, yon tomonlari va asosi uchun alohida hisoblanib keyin o‘rtacha qiymati aniqlanadi.
"Kо‘rsatmalar ..." [1] ning 8-bandiga muvofiq kon lahimi atrofidagi tog‘ jinslarining siqilishga hisobiy qarshiligi R_s, MPa kon lahimi konturdan shiftda 1,5V, asosida 1V, yon tomonlarda kon lahimining balandligi bо‘ylab 1V (V - kon lahimining kengligi, m) masofada joylashgan qatlamlarni hisobga olgan holda aniqlanadi.
Tog' jinslarining siqilishga hisobiy qarshiligini o‘rtacha qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(1)
bu yerda; — tog‘ jinslari qatlamlarining siqilishga hisobiy qarshiligi, MPa; — jins qatlamlarining qalinligi, m.
Yotiq va gorizontal qatlamlar sharoitida kon lahimlarini qatlam bо‘ylab yoki unga kо‘ndalang о‘tkazilganda (1) formula orqali hisoblanadi, bunda kon lahimi shifti uchun 1—2, asosi uchun 3—4 vertikal chiziq, yon tomonlari uchun 5—6 va 7—8 chiziqlari qamrab olgan masofalar hisoblash ishlariga qо‘yiladi.
Qiya va tik qatlamlar sharoitida kon lahimlarini qatlam bо‘ylab yoki unga kо‘ndalang о‘tkazilganda ham (1) formula orqali hisoblanadi, bunda kon lahimi shifti uchun 1—2, 1' —2' asosi uchun 3—4, 3'—4' vertikal chiziq, yon tomonlari uchun 2—5, 3—6 va 2'—5', 3' —6' chiziqlari qamrab olgan masofalr hisoblash ishlriga qо‘yiladi.