Toshkent davlat texnika universiteti

Ajralgan  vaqt  operatsion  tizimlari.  Ular  masalalarning  multidasturaviy  rejimda  ishlovini 

hamda  muloqotning  ko„pfoydalanuvchilar  bilan  interaktiv  usulini  ta‟minlaydigan  vazifasi  umumiy 

bo„lgan OTga kiradi.  

*  Ilova.  «Ajralgan  vaqt»  atamasi  multidasturlashni  amalga  oshirishning  alohida  metodi  va 

foydalanuvchilarning tizimga hamda o„zlarining masalalariga jamoaviy dialogli kira olishi bilan belgilanadi. 

OT  ma‟lumotlarida  bir  vaqtning  o„zida  foydalanuvchi  mehnat  unumdorligini  oshirish 

(foydalanuvchining  o„z  masalasiga  uning  bajarilishi  jarayonida  kira  olishi  hisobiga)  va 

multidasturlash  hisobiga  HT  unumdorligini  orttirish  imkoniyati  realizatsiya  qilingan.  Ajralgan  vaqt 

rejimi  bir  necha  foydalanuvchilar  baravariga  HTning  hamma  hisoblash  resurslariga  kira  oladigan 

dekillyuziya  (soxta  tushuncha)  hosil  qiladi.  Har  bir  foydalanuvchi  tizim  bilan  shunday  muloqotda 

bo„ladiki, go„yo hamma hisoblash resurslari faqat uning bir o„ziga tegishli bo„lgani kabi: u o„zining 

masalasini  zarur  joyda  to„xtata  oladi,  OXning  talab  qilingan  jabhalarini  ko„rib  chiqa  oladi,  kelgan 

joydan «komandalar bo„yicha» o„z dasturini bajara oladi va h.k. Haqiqatda esa har bir foydalanuvchi 

o„z  masalasini  yechish  uchun  OXning  yetarli  zonasini,  protsessor  va  boshqa  hisoblash  resurslarini 

faqat ma‟lum va  yetarli darajada kichik vaqt intervali  – kvant davomida oladi (kvant qiymati tizim 

dasturchilari  tomonidan  EHM  parametrlariga  bog„liq  holda  tanlanadi).  Agar  ajratilgan  kvant  vaqti 

tugagach masala yechilib tugallanmagan bo„lsa, protsessor boshqa masalani bajarishga o„tadi. Bunda 

OX cheklangan va NMD da joylashadi, keyingi masala esa NMD dan OXga o„tadi. 

Ajratilgan  vaqt  rejimida  HTning  o„tkazuvchanlik  qobiliyati  multidasturaviy  rejimda 

masalalarga ishlov berishga  qaraganda kam, bunga sabab  – protsessorning tez-tez qayta ulanishi va 

masalaning OXdan NMDga va ko„p martalab qayta o„tishdir, ya‟ni svopinglardir. 

Foydalanuvchilar  tizimlarining  ko„pida  ajratilgan  vaqt  rejimi  multidasturaviy  rejimda 

masalalarga  paketli  ishlov  berish  bilan  uyg„unlashgan  bo„ladi.  Bu  holda  EHM  OXsi  paketli  ishlov 

berish zonasiga va ajratilgan vaqt rejimida masalalar bajariladigan zona (yoki OX sig„imiga qarab bir 

necha  zona)ga  bo„linadi.  Bunday  uyg„unlik  ajratilgan  vaqt  rejimida  hamma  foydalanuvchilar 

---

 

73 

o„zlarining masalalari bajarilishini to„xtatib qo„yilgan vaziyatda ham protsessorni yuklash imkonini 

beradi. 

Sanab  o„tilgan  OTlar  ko„p  ilmiy-texnikaviy  masalalarni  yechishda  ishlatiladi.  Bunda  OTning 

bosh  vazifasi  –  HTning  hamma  hisoblash  resurslaridan  samarali  foydalanishni  ta‟minlash  va 

foydalanuvchi  ishida  maksimal  qulayliklarga  erishishdir.  Lekin  EHMning  shunday  qo„llanishlari 

mavjudki,  masalan  ASUda,  u  erda  OTlar  boshqacha  talablarni  qoniqtirish  kerak.  Bundan  tashqari, 

muayyan foydalanuvchi ishi sharoitida vazifasi umumiy bo„lgan OTdan foydalanish ko„pincha ko„p 

tizimiy  vositalarning  ortiqcha  ekanligini  bildiradi.  Bunday  hollarda  maxsus  vazifali  OTlardan 

foydalanishadi.