Toshkent davlat texnika universiteti

*  Izoh.  Hisoblash  jarayonida  sodir  bo„ladigan  istalgan  hodisaga  OT  reaktsiyasi  doim  joriy  dastur 

bajarilishidagi  uzilishi  bo„ladi,  shuning  uchun  hisoblash  jarayonidagi  hamma  o„zgarishlar,  hodisalar,  signallar  va 

ularga beriladigan ishlovlar uzilishlar deb ataladi. 

Uzilishlarga  ishlov  berish  mexanizmi  EHM  va  OT  turidan  qat‟iy  nazar  doim  quyidagi 

elementlarni o„z ichiga oladi: 

1)  uzilgan  dastur  haqida  batafsil  informatsiyani,  xususan  bundan  keyin  bajarilishi  lozim 

bo„lgan komanda adresi haqidagi informatsiyani, xotirada saqlashi; 

2)  sodir  bo„lgan  hodisani  tasniflovchi  va  unga  mos  ravishda  ishlov  beruvchi  OTning  maxsus 

moduliga boshqaruvni uzatishi; 

3)  ustuvorligi  va  hisobga  tayyorligiga  qarab  foydalanuvchining  u  yoki  bu  masalasiga 

boshqaruvni  qaytarishi  lozim.  Bunda  boshqaruv  oldin  uzilgan  dasturga  qaytarilishini  istisno  qilib 

bo„lmaydi. 

---

 

75 

Turli  HTlarida  uzilishlarga  ishlov  berish  turlicha  va  odatda  apparat  vositalari  yordamida 

amalga oshiriladi. Masalan, ba‟zi HTlarida buning uchun dastur holatining eski va yangi so„zi o„rnini 

almashtirish  mexanizmidan,  boshqalarida  esa  xotira  va  uzilishlar  vektorini  stekli  tashkil  qilishdan 

foydalaniladi. 

Masalalarni  yechishni  boshqarish  asosiy  funktsiya  –  uzilishlarga  ishlov  berishdan  tashqari 

boshqa:  operativ  xotirani  dinamik  taqsimlash,  kiritish-chiqarish  operatsiyalarida  ishtirok  qilish; 

masalalarni yuklash, vaqt xizmatini tashkil qilishni ham o„z ichiga oladi. 

Operativ xotirani dinamik taqsimlash bo„yicha OTning asosiy vazifasi  – uning bo„sh va band 

bo„lgan  zonalarini  doimo  hisoblab  borish  va  fragmentatsiyani  bartaraf  qilishga  intilishdadir. 

Fragmentatsiya  hodisasining  ma‟nosi  shundaki,  multidasturlash  sharoitlarida  OXning  band  bo„lgan 

jabhalari orasida katta bo„lmagan erkin adres bo„shliqlari «tirqishlari» qoladi. Alohida har bir bunday 

bo„shliq unda navbatdagi foydalanuvchi masalasini butunicha joylashtirish uchun yetarli emas. Lekin 

bu bo„shliqlar summasi operativ xotiraning muloqot uchun ajratilgan hajmining katta qismini tashkil 

qiladi.  OX  fragmentatsiyasi  nafaqat  foydalanuvchilar  masalalari  zonalari  orasida,  balki  ularning 

ichida ham kuzatiladi. Agar EHM virtual xotirani, uni betma-bet tashkil qilishni amalga oshiradigan 

apparat vositalariga ega bo„lmasa, OX fragmentatsiyasi HTning o„tkazuvchanlik qobiliyatini oshirish 

va  uning  hamma  hisoblash  resurslaridan  samarali  foydalanish  yo„lida  sezilarli  to„siq  bo„ladi. 

Dasturlarni dinamik siljitish OX fragmentatsiyasini bartaraf qilish bo„yicha tadbirlarga kiradi; bunda 

foydalanuvchilar  dasturlari  muntazam  ravishda  masalalar  dinamik  zonasining  bitta  chetiga  qarab, 

masalan  OX  yuqori  adreslari  jabhasiga,  siljiydi;  bunda  quyi  (kichik)  adreslar  jabhasida  o„z 

o„lchovlari bo„yicha yana bitta foydalanuvchi masalasini yuklash uchun  yetarli bo„lgan bog„langan 

zona bo„shaydi. 

Masalalar  yechilishini  bevosita  boshqarish  bo„yicha  OT  imkoniyatlarini  ta‟minlaydigan 

dasturlar  majmuasi  masalalarni  boshqarish  dasturlari  (monitor,  supervizor,  OT  boshqaruvchi 

dasturi) deb ataladi. 

OT  asosiy  funktsiyalaridan  biri  OX  va  TQlar  orasida  informatsiya  almashinishini  tashkil 

qilishda  bo„lganligi  uchun,  bu  funktsiyani  amalga  oshirish  yetarli  darajada  yirik  bo„lim  – 

ma’lumotlarni  boshqarish  (kiritish-chiqarish  supervizori,  fayllarni  boshqarish)  deb  nomlanadigan 

bo„lim orqali ta‟minlanadi.