Toshkent farmatsevtika instituti ijtimoiy fanlar kafedrasi t

Davlat  boshqaruv  organi  –  davlat  apparatining  bir  qismi  bo‘lib,  o‘ziga 
yuklatilgan  vakolatlar  doirasida ijro  etish  va  farmoyish  bеrish  faoliyatini  davlat 
nomidan  xalq  xo‘jaligi,  ijtimoiy-madaniy  hayot  va  ma'muriy-siyosiy  faoliyat 
sohalarida amalga oshiruvchi tashkilotdir. 

 
Davlat boshqaruvining  mahalliy organlari guruhi, xalq deputatlari o‗lka, viloyat, tuman, 
shahar hokimiyatlari, korxona, muassasa va tashkilotlarning ma'muriyati tashkil etadi. 
Davlat boshqaruvining shakllari  – bu davlat  boshqaruv organlari harakatining ko‗rinishi, 
ifodasidir.  Ma'lumki,  davlat  boshqaruvi  davlat  nomidan  amalga  oshiriladigan  faoliyat, 
boshqacha  qilib  aytganda,  rasmiy  faoliyat  hisoblanadi.  U  yuridik  ahamiyatga  ega  va  shuning 
uchun ma'lum shaklda, ko‗rinishda bo‗lishi talab etiladi. 
Davlat boshqaruvi faoliyatining  huquqiy shakllari quyidagilardan iborat: normativ aktlar 
qabul  qilish,  individual  aktlar  chiqarish,  shartnomalar  tuzish,  qonunchilikda  nazarda  tutilgan 
majburiy hisobotlar taqdim qilish, boshqa yuridik harakatlar sodir etish. 
Albatta, bu huquqiy faoliyat shakllari boshqaruv organining vakolatlari doirasida amalga 
oshirilishi lozim. 
Davlat  boshqaruvi  usullari  deyilganda,  belgilangan  maqsadga  erishishda  kelib 
chiqadigan vazifalarni bajarishning usullari yoki vositalari tushuniladi. 
Boshqaruvning umumiy usullari quyidagilardan iborat: ishontiruv va majburlov, majburiy 
va iqtisodiy usullar. 
Davlat  boshqaruvida  eng  ko‗p  qo‗llaniladigan  usul  ishontiruvdir.  Ishontiruv  usuli 
ma'naviy  va  moddiy  rag‗batlantirish  sistemasini  qo‗llashda,  davlat  boshqaruv  organlari 
faoliyatida  oshkoralikni  kuchaytirishda,  tushuntirish  ishlari  olib  borishda,  huquqiy  tarbiyani 
amalga oshirishda ifodalanadi. 
Ishontiruv  usulining  keng  qo‗llanilishi  natijasida  kishilar  qonunlar  va  boshqa  huquqiy 
aktlarni  ongli  va  ixtiyoriy  ravishda  bajaradilar.  Lekin,  bu  bilan  bir  qatorda  zarur  majburlov 
usullari  ham  qo‗llaniladi.  Majburlov  usullari  ikkiga  –  intizomiy  majburlov  va  ma'muriy 
majburlovga bo‗linadi. 
Ma'lumki,  davlat  boshqaruvini  amalga  oshirishda  yuqori  boshqaruv  organlari  o‗z 
farmoyishlari,  buyruqlari  bilan  quyi  boshqaruv  orgalarini  belgilangan  vazifalarni  bajarishga 
majbur  etadi.  Ta'sir  etishning  bunday  usuli  ma'muriy  usul  deb  ataladi.  Boshqacha  qilib 
aytganda,  ma'muriy  usul  bu  boshqaruvni  amalga  oshirish  jarayonida  xodimlar  o‗rtasidagi 
tashkiliy  munosabatlarga  bevosita  buyruq  berish  yo‗li  bilan  ta'sir  o‗tkazishning  turli  yo‗l  va 
usullaridir. 
Boshqaruvda ma'muriy usullarni haddan ziyod oshirib yuborish iqtisodiy usullarga ziyon 
keltiradi va boshqaruv samaradorligini pasaytirib yuboradi. 
Boshqaruvning  iqtisodiy  usuli  bu  boshqaruv  faoliyatida  iqtisodiy  qonunlardan  oqilona 
foydalanishni  ta'minlab  beruvchi  tadbirlar  majmuidir.  Bu  usullarni  qo‗llash  samaradorligi 
iqtisodiy  qonunlarni  chuqur  bilishga  va  uning  talablarini  ijtimoiy  ishlab  chiqarishga,  mehnat 
ommasi faoliyatini jamlash yo‗li bilan amalga oshira bilishga bog‗liq bo‗ladi. 
Iqtisodiy  usullar  orasida  rejalashtirish  va  xo‗jalik  hisobi  katta  ahamiyatga  egadir. 
Boshqaruvning iqtisodiy usullariga baho, kredit, foyda va boshqalar ham kiradi. 
Davlat boshqaruv akti bu boshqaruv organlarining ijro etish va farmoyish berish faoliyati 
davomida  masalani  qonun  asosida  rasmiy  xal  etishidir.  Bunda  akt  mazkur  boshqaruv  organi 
vakolatlari doirasida qonunda ko‗rsatilgan shaklda bo‗lishi va yuridik oqibat keltirib chiqarishi 
lozim.  Boshqaruv  akti  qonun  asosida  bo‗lishining  ma'nosi  shundan  iboratki,  u  qonunni 
bajarishga qaratilgan bo‗ladi va qonun doirasida chiqariladi. 

 
Davlat boshqaruv aktlari yozma, og‗zaki shakllarda bo‗lishi mumkin. 
Davlat boshqaruv aktlari  yangi  huquqiy  normalarni ta'sis  etishi  yoki  o‗zgartirishi,  huquq 
va majburiyatlarni belgilashi, yuridik fakt vazifasini o‗tashi mumkin. 
Turli  boshqaruv  aktlari  uchun  qonunchilikda  turlicha  nom,  ya'ni  turlicha  shakl 
belgilangan  bo‗ladi.  Boshqaruv  akti  tegishli  shaklda  bo‗lishi  lozim,  tayyorlash,  muhokama 
qilish va qabul etishning belgilangan tartibi saqlangan bo‗lishi lozim. 
Davlat  xizmati  deyilganda  davlatga  tegishli  vazifa  funksiyalarini  bajarish  maqsadida 
davlat  organlari  xizmatchilari  tomonidan  kasb  asosida  amalga  oshiriladigan  mehnat  faoliyati 
tushuniladi.  Davlat  xizmati  davlat  boshqaruvining  asosiy  prinsiplariga  asoslangan  bo‗ladi. 
Bundan  tashqari,  u  quyidagi  prinsiplar  asosida  ham  olib  boriladi;  davlat  xizmati  xalq 
manfaatlariga  buysundirilgan  bo‗ladi;  davlat  xizmat  apparati  xalq  bilan  yakindan  aloqada 
bo‗ladi;  davlat  xizmatchilari  o‗z  faoliyatlari  yuzasidan  hisobot  berib  turadilar;  davlat 
xizmatchilari vaqti-vaqti bilan almashtirilib turiladi; davlat xizmatiga kirishda barcha fuqarolar 
teng huquqlarga ega bo‗ladilar. 
Davlat  xizmatchisining  mehnati  bevosita  ishlab  chiqarish  bilan  emas,  balki  korxona, 
muassasa va tashkilot faoliyatini amalga oshirish yoki ma'naviy boyliklar yaratish bilan bog‗liq 
bo‗ladi. Shuning uchun davlat xizmatchisi deyilganda, davlat korxonasi, muassasi, tashkilotida 
ma'lum  mansabni  egallab  turgan  va  ish  haqi  evaziga  ishlab  chiqarish  xarakteriga  ega 
bo‗lmagan mehnatni bajaruvchi shaxs tushuniladi. 
Davlat xizmatchisi  o‗z vazifalari hajmiga ko‗ra 4 guruhga bo‗linadi: 
1. Yordamchi xodimlar (kotiblar, ukituvchilar...); 
2. Mutaxassislar (shifokorlar, o‗qituvchilar...); 
3. Mansabdor shaxslar (rektor, direktor...); 
4. Hokimiyat vakili (militsiya, soliq inspektori...). 
Davlat xizmatchilarining huquqiy holati ularning huquq va burchlarining yig‗indisi bilan 
belgilanadi.  Bu  huquq  va  burchlar  umumfuqarolik  huquq  va  burchlari  yoki  egallab  turgan 
mansabi  bo‗yicha  huquq  va  burchlar  bo‗lishi  mumkin.  Umumfuqarolik  huquq  va  burchlari 
xizmat  faoliyatini  amalga  oshirish  uchun  beriladi.  Bu  huquq  va  burchlar  davlat  xizmatchisi 
xizmat qilayotgan davlat organi vakolati doirasida bo‗ladi. 
Davlat  xizmatchilari  quyidagicha  ta'riflanadi:  mansabdor  shaxslar,  operativ  xodimlar, 
ma'muriy hokimiyat vakillari, yordamchi xodimlar. 
Davlat  xizmatiga  kirish  va  uni  tugatish  ko‗pgina  huquq  tarmoqlarining  normalari  bilan 
tartibga  solinadi. Bu  normalar konstitutsiya, kodekslar,  qonunlar  va boshqa normativ aktlarda 
o‗z aksini topadi. 
O‗zbekiston  respublikasi  faoliyati  davomida  belgilangan  huquqiy  normalarni  buzgan 
davlat xizmatchilari ma'muriy, fuqarolik, jinoiy va ijtimoiy javobgarlikka tortiladilar. 
3.  Fuqarolarning  ma'muriy-huquqiy  holati  va  ma'muriy  javobgarlik.  Fuqarolarning 
ma'muriy-huquqiy  holati  ularning  ma'muriy  huquq  normalarida  mustahkamlangan  huquq  va 
burchlari  yig‗indisini,  konstitutsiya  va  boshqa  qonuniy  aktlarda  mustahkamlangan  umumiy 
huquqiy holatning bir qismini tashkil etadi. 
Har  bir  fuqaro  ma'muriy-huquqiy  layoqatga  ega  hisoblanadi.  Ma'muriy-huquqiy  layoqat 

 
deyilganda, davlat har bir fuqaro ma'muriy huquqning sub'ekti bo‗lishi mumkinligini tan olishi 
tushuniladi.  Ma'muriy-huquqiy  layoqat  fuqaroning  tug‗ilishi  bilan  vujudga  keladi  va  uning 
vafotiga qadar davom etadi. 
Fuqarolarning  millati,  irqi,  jinsi,  ma'lumoti,  va  boshqa  holatlaridan  qat'i  nazar,  o‗zaro 
teng ma'muriy-huquqiy layoqatga egadirlar. 
Ma'muriy-huquqiy layoqat o‗zidan soqit qilinishi va boshqa shaxsga o‗tkazilishi mumkin 
emas.  U  faqat  davlat  tomonidan  o‗zgaritirilishi  mumkin  (masalan,  maxsus  huquqlardan 
mahrum qilish). 
Ma'muriy-muomala  layoqati  deyilganda,  fuqaro  boshqaruv  sohasida  ma'lum  huquqlarga 
ega bo‗lishi, ma'lum burchlarni bajarishi mumkinligi davlat tomonidan tan olinishi tushuniladi. 
Qonunga  ko‗ra,  muomala  layoqatiga  18  yoshga  to‗lgan  fuqarolar  egadirlar.  Ruhiy  kasal 
bo‗lgan fuqarolar muomala layoqatiga ega emaslar. 
 
 
 
 
Ma'lumki,  ma'muriy  huquq  juda  ko‗p  umummajburiy  qoidalardan  iborat.  Ularning 
buzilishi, agar jinoyat qonunlarida ko‗rsatilgan bo‗lsa, jinoiy javobgarlikka asos bo‗ladi. Lekin, 
ko‗p  hollarda  bu  huquqbuzarlik  jinoyat  kabi  ijtimoiy  xavfli  bo‗lmaydi.  Shuning  uchun  davlat 
ularga  nisbatan  jinoiy  javobgarlikdan  ko‗ra  yengil  bo‗lgan  ma'muriy  javobgarlikni  nazarda 
tutadi. Ma'muriy javobgarlikning asosi ma'muriy huquqbuzarlik hisoblanadi. 
Ma'muriy huquqbuzarlikning uch xil alomati bor: 
1. Aybdorlik; 
2. G‗ayriqonuniy harakat yoki harakatsizlik; 
3. Javobgarlikka tortish. 
Qonun bilan ma'muriy buzilishlar quyidagilarga bo„linadi: 
•  shaxsning  qadr-qimmatini,  uy-joyining  va  yozishmalar  sirining  daxlsizligi  uchun 
huquqlarni muhofaza qilish sohasida; 
• mehnatni  va sog‗liqni (mehnat  haqidagi qonunni,  sanitariya-gigiena qoidalarini buzish, 
narkotik  moddalar  iste'mol  qilish,  tanosil  kasalliklari  bilan  zararlanish  manbalarini  yashirish, 
uni tuzatishdan bosh tortish) muhofaza qilish sohasida; 
• mulkka tajovuz qilish sohasida; 
•  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilish  va  tabiatdan  foydalanish  sohasida  (yerlardan 
xo‗jasizlarcha  foydalanish,  qishloq  xo‗jaligi  yerlarini  ishdan  chiqarish,  suv  resurslarini 
muhofaza qilish qoidalarini buzish va boshqalar); 
• sanoat qurilishidagi, issiqlik va elektr energiyasi sohasida; 
• qishloq xo‗jaligidagi huquqbuzarlik, veterinariya-sanitariya sohasida; 
• transportda, yo‗l xo‗jaligi va aloqa sohasida; 
Ma'muriy  javobgarlik  –  ma'muriy  huquqbuzarlikni  sodir  qilganlik  uchun 
davlat  tomonidan  qo‘llaniladigan  majburlov  chorasi  bo‘lib,  ma'muriy 
huquqbuzarlik  sodir  etgan  shaxslarga  nisbatan  ma'muriy  jazo  choralari 
qo‘llanilishida ifodalanadi. 
 

 
•  fuqarolarning  turar  joy  huquqlariga  taalluqli,  kommunal  xizmat  va  obodonlashtirish 
sohasida; 
• savdo tadbirkorlik va moliya sohasida; 
• odil sudlovga tajovuz qilish sohasida; 
• jamoat tartibiga tajovuz qilish sohasida; 
• boshqaruvning belgilangan tartibiga tajovuz qilish sohasida. 
Bulardan  tashqari,  huquq-tartibotni  qo‗pol  suratda  buzuvchi  ma'muriy  huquqbuzarlik 
sodir  qilganliklari  uchun  chet  el  fuqarolarini,  fuqaroligi  bo‗lmagan  shaxslarni  mamlakat 
hududidan ma'muriy tarzda chiqarib yuborish mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1)  jarima  ma'muriy  huquqbuzarlik  sodir  etishda  aybdor  shaxsdan  davlat  hisobiga  pul 
undirishdir.  Bu  eng  ko‗p  tarqalgan  ma'muriy  jazo  turidir.  Jarimaning  miqdori  ma'murii 
huquqbuzarlik sodir etilgan vaqtdagi, davom etayotgan ma'muriy huquqbuzarlik uchun esa, bu 
huquqbuzarlik aniqlangan vaqtdagi belgilab qo‗yilgan eng kam ish haqidan kelib chiqqan holda 
belgilanadi. 
2) ma'muriy huquqbuzarlikni  sodir  etish quroli  hisoblangan yoki bevosita shunday narsa 
bo‗lgan ashyoni haqini to‗lash sharti bilan olib qo„yish, shu ashyoni majburiy tarzda tortib olib, 
uni  keyinchalik  sotib  yuborish  hamda  sotishdan  tushgan  pulni  ashyoning  sobiq  egasiga  tortib 
olingan ashyoni sotish xarajatlarini chegirib tashlagan holda topshirishdan iboratdir. 
3) ma'muriy huquqbuzarlikni  sodir  etish quroli  hisoblangan yoki bevosita shunday narsa 
bo‗lgan  ashyoni  musodara  qilish  shu  ashyoning  haqini  to‗lamasdan  majburiy  tarzda  davlat 
mulkiga o‗tkazishdan iborat. 
4)  muayyan  shaxsni  unga  berilgan  maxsus  huquqdan  (transport  vositalarini  boshqarish 
huquqidan,  ov  qilish  huquqidan)  mahrum  qilish  chorasi  tuman  (shahar)  sudining  ma'muriy 
ishlar  bo‗yicha  sudyasi  tomonidan  uch  yilgacha  muddatga  qo‗llaniladi.  Bunday  huquqdan 
mahrum qilish muddati o‗n besh kundan kam bo‗lmasligi kerak. 
5) ma'muriy qamoqqa olish 3 sutkadan 15 sutkagacha muddatga, favqulodda holat tartibi 
sharoitida esa,  jamoat tartibiga tajovuz  qilganligi uchun 30 sutkagacha  muddatga  qo‗llaniladi. 
«Ma'muriy  javobgarlik  to‘g‘risida»gi  Kodеksning  23-
moddasiga  binoan  ma'muriy  huquqbuzarlik  sodir  etganlik 
uchun quyidagi ma'muriy jazo choralari qo‘llanilishi mumkin: 
 
1. Jari-
ma. 
2. Ma'muriy 
huquq-buzarlikni 
sodir etish quroli 
hisoblangan yoki 
bеvosita shunday 
narsa bo‘lgan 
ashyoni haqini 
to‘lash sharti bilan 
3. Ma'muriy 
huquqbuzarlikni 
sodir etish quroli 
hisoblangan yoki 
bеvosita shunday 
narsa bo‘lgan 
ashyoni musodara 
qilish. 
4. Muayyan shaxs-
ni unga bеrilgan 
maxsus huquqdan 
(transport vosita-
sini boshq, ov qilish 
huquqidan) 
mahrum etish. 
 
5.Ma'-
muriy 
qamoq-
qa olish. 

 
ma'muriy qamoqqa olish tuman (shahar) sudining ma'muriy ishlar bo‗yicha sudyasi tomonidan, 
favqulodda  holat  tartibi  sharoitida  esa  harbiy  komendant  yoki  ichki  ishlar  organi  boshlig‗i 
tomonidan belgilandi. 
ma'muriy  qamoqqa  olish  chorasi  homilador  ayollarga,  uch  yoshgacha  bolasi  bo‗lgan 
ayollarga, o‗n to‗rt yoshgacha bo‗lgan bolasini yakka o‗zi tarbiyalaetgan shaxslarga, o‗n sakkiz 
yoshga  to‗lmagan  shaxslarga,  birinchi  va  ikkinchi  guruh  nogironlariga  nisbatan  qo‗llanilishi 
mumkin emas (o‗zr mjkning 29-moddasi). jazoni qo‗llash chog‗ida sodir etilgan huquqbuzarlik 
xususiyati,  huquqbuzarning  shaxsi,  uning  aybdorlik  darajasi,  mulkiy  ahvoli,  javobgarlikni 
yengillashtiruvchi va og‗irlashtiruvchi holatlar hisobga olinadi. 
bundan  tashqari,  ma'muriy  ushlab  turish  chorasi  ham  bo‗lib,  u  3  soatdan  oshmasligi 
kerak.  alohida  holatlarda  ma'muriy  ushlab  turish  bir  qancha  muddatga  cho‗zilishi  mumkin. 
chegara  va  bojxona  xizmati  idoralari  huquqbuzarlik  holati  va  ma'muriy  ushlab  turgan 
shaxsning  shaxsiyatini  aniqlash  uchun  uni  uch  sutkacha  ushlab  turishlari  mumkin,  bu  holat 
bo‗yicha  ular  24  soat  ichida  prokurorga  xabarni  yozma  ravishda  berishlari  kerak.  agar 
huquqbuzarning  shaxsini  belgilab  beruvchi  hujjat  bo‗lmasa  u  prokuror  sanksiyasiga  ko‗ra  10 
sutkagacha  ushlab  turilishi  mumkin.  voyaga  yetmaganlarning  ushlab  turilganligi  to‗g‗risida 
ota-onasiga yoki qarindosh-urug‗lariga xabar berish majburiydir. 
ma'muriy  ushlab  turish  faqat  ana  shunday  vakolatga  ega  organlar  (mansabdor  shaxslar), 
masalan,  ichki  ishlar  idoralari,  chegara,  bojxona  xizmati,  harbiy  avtomobil  noziri,  davlat  tog‗ 
nazorati xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. 
mayda  bezorilik  sodir  etgan,  yig‗inlar  miting,  ko‗cha  namoyishlari  o‗tkazish  va  tashkil 
etish  tartibini  buzganlar,  militsiya  xodimiga,  boshqa  mansabdor  shaxslarga  yoki  jamoatchilik 
vakiliga karshilik ko‗rsatgan shaxslar, o‗rnatilgan tartibda savdo-sotiq qilish qoidalarni buzgan 
shaxslar tuman sudlari orqali yoki ichki ishlar idoralari boshliqlari ishni ko‗rib chiqqunga qadar 
ushlab  turilishlari  mumkin.  ma'muriy  ushlab  turish  muddati  huquqbuzarlik  bo‗yicha 
bayonnoma  tuzilgan  paytdan  boshlab,  mast  holatidagi  shaxslar  uchun  -  u  xushyorxonaga 
kelgan paytidan boshlab hisoblanadi. 
ma'muriy  huquqbuzarlik  to‗g‗risidagi  ishlarni  yuritish  vazifalari  har  bir  ishning  holatini 
o‗z  vaqtida,  har  tomonlama,  to‗la  va  xolis  aniqlash,  uni  qonunga  muvofiq  aniq  hal  etish, 
chiqarilgan  qarorning  bajarilishini,  shuningdek,  huquqbuzarlik  sodir  etish  sabablari  va  bunga 
olib  kelgan  shart-sharoitlarni  aniqlashdan  huquqbuzarlikning  oldini  olishdan,  o‗zbekiston 
respublikasi  konstitutsiyasi  va  qonunlariga  rioya  etish  ruhida  tarbiyalashdan,  qonuniylikni 
mustahkamlashdan iboratdir. 
ma'muriy  huquqbuzarliklar  haqidagi  ishlarni  amalga  oshirish  tartibi  ma'muriy  huquq 
kodeksi bilan belgilanadi.  
voyaga yetmaganlar o‗n olti yoshdan ma'muriy javobgarlikka tortiladilar. 16 yoshdan 18 
yoshgacha  ma'muriy  huquqbuzar  shaxslarga  nisbatan  voyaga  yetmaganlar  ishlari  bilan 
shug‗ullanuvchi komissiyalar to‗g‗risidagi nizomda nazarda tutilgan choralar qo‗llaniladi.  
sodir etilgan huquqbuzarlik xususiyatini va huquqbuzarning shaxsini hisobga olgan holda 
voyaga  yetmagan  shaxslarga  nisbatan  ishlar  voyaga  yetmaganlar  ishi  bilan  shug‗ullanuvchi 
shahar,  tuman,  shaharlardagi  tuman  komissiyalari  ixtiyoriga  berilishi  mumkin.  oz  miqdorda 
talon-taroj qilgan shaxslarning ishlari esa shu komissiyalarga berilishi lozim. 
ma'muriy  huquqbuzarlik  to‗g‗risidagi  ishlarni  ko‗rib  chiqish  va  aybdorga  nisbatan 
ma'muriy jazo chorasini qo„llash vakolatiga quyidagi organlar egadirlar: 

 

 
shahar, shahardagi tuman, tuman sudlarining ma'muriy ishlar bo‗yicha sudyasi, xo‗jalik 
sudlari; 

 
ichki ishlar organlari va mansabdor shaxslar; 

 
davlat  inspeksiyasi  organlari  (¸ì\èì  ìàçîðàòè,  щàâî  âà  ðñâ  òðàìðïîðòè  îðãàìëàðè, 
óñ=àðîëàð  øàщàð  âà  ýëåêòð  òðàìðïîðòè  îðãàìëàðè,  щñ=ñ=èé  âà  òåõìèê  èìðïåêôèÿëàð,  äàâëàò 
øàщàð òåõìèê ìàçîðàòè âà áîø=àëàð); 

 
voyaga  yetmaganlar  ishlari  bilan  shug‗ullanuvchi  tuman  (shahar)  komissiyalari  va 
qonun aktlari boshqaruv vakolat berilgan boshqa organlar. 
 
Nazorat uchun uchun savollar: 
1.
 
ma'muriy huquq qanday munosabatlarni tartibga soladi? 
2.
 
ma'muriy huquq qanday huquq sohalari bilan bog‗liq? 
3.
 
ma'muriy huquqning manbaalariga nimalar kiradi? 
4.
 
davlat boshqaruvi deganda nimani tushunasiz? 
5.
 
ma'muriy huquqiy normalar deganda nimalar tushiniladi? 
6.
 
ma'muriy huquq munosabatlar sub'ektlariga nimalar kiradi? 
7.
 
davlat xizmatchisi deganda nimani tushunasiz? 
8.
 
qanday davlat boshkaruv organlari mavjud? 
 
Adabiyotlar: 
1. O‗Zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.-t.:o‗zbekiston 2008. 
2. O‗Zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik to‗g‗risidagi kodeksi. – t.: adolat, 
2005. 
3.  KARIMOV  I.  ―mamlakatimizni  modernizatsiya  qilish  va  kuchli  fuqarolik  jamiyati 
barpo  etish  –  ustuvor  maqsadimizdir‖,  o‗zbekiston  respublikasi  oliy  majlisi  qonunchilik 
palatasi va senatining qo‗shma majlisidagi ma'ruzasi, ―xalq so‗zi‖, 28 yanvar 2010 yil. 
4. Qosimbekova S.M., qurbanova d.a., yakubova j.a., ishanxujaev s. a..«huquqshunoslik, 
o‗zbekiston respublikasi konstitutsiyasi». ma'ruzalar matni. tdiu. 2006.  
5.  Qosimbekova  S.  «huquqshunoslik,  o‗zbekiston  respublikasi  konstitutsiyasi»  fani 
bo‗yicha o‗quv-uslubiy majmua. –t.: tdiu. 2006. 50-65-b. 
6.  Saidov  a.,  rustamboev  m.,  tursunov  a.  o‗zbekiston  respublikasining  konstitutsiyaviy 
huquqi. – t.: tdyui, 2005 yil 
MAVZU: FUQAROLIK HUQUQI ASOSLARI 
 
Reja 
1. Fuqarolik huquqi tushunchasi. Fuqarolik huquqiy munosabat. 
2. Fuqarolik huquqiy munosabat, uning mazmuni, ob'ekti va sub'ekti. 
 muomala layoqati. 
3. Uuridik shaxs tushunchasi. bitimlar va majburiyat.  
 
1. fuqarolik huquqi tushunchasi. 
mulkiy  bo‗lmagan  shaxsiy  munosabatlar    mulkiy  munosabatlardan  shu  bilan 
farqqiladiki,bunda o‗zaro munosabatlar qiymat (pul) bilan ifodalanmaydi, balki shaxsning o‗zi 
bilan bevosita  bog‗liq  bo‗ladi.  mulkiy va  mulkiy   bulmagan  munosabatlar  fuqarolik huquqiga  
taalluqli manbalar bilan tartibga solinadi va 

 
 himoya etiladi. bu manbalarga  
o‗zbekiston  respublikasining  konstitutsiyasi,  qonunlari,  prezident  farmonlari,  vazirlar 
mahkamasining qaror va farmoyishlari,  
fuqarolik kodeksi, fuqarolik-protsessual kodeksi  kiradi. 
Fuqarolik Huquqiy munosabatlarda qatnashuvchi shaxslar yuridik shaxslarga 
 (korxona, tashkilot, jamoa xo‗jaligi) va jismoniy shaxslarga (fuqarolar) bo‗linadi. 
fuqarolik huquqi tomonidan tartibga solinadigan  mulkiy munosabatlar doirasi nihoyatda keng.  
bular jumlasiga olish-sotish, xilma-xil  
 buyurtmalar qabul qilish (ijro etish), turar joylarni ijaraga qo‗yish va ijaraga olish, korxonalar 
va  tashkilotlarning  bir-biriga  mahsulotlar  yetkazib  berish,  qurilish  ishlarini  amalga  oshirish, 
transport  korxonalari  orqali  yuk  va  yo‗lovchi  tashish,  yetkazilgan  zararni  to‗latish,  qonun  va 
vasiyat  bo‗yicha  meros  olish,  umuman  har  qanday  shakldagi  mulkni  egallash,  undan 
foydalanish  va  uni  tasarruf  etish  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  munosabatlardan  iboratdir.  turar  joy 
kodeksi bilan turar joyga egalik, foydalanish, turar joy sanitariya normasi, turar joyni kapital va 
joriy remont qilish, ijara haqi kabi misollar haqida so‗z boradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fuqarolik  huquqi  tomonidan  tartibga  solinadigan  mulkiy  xarakterda  bo‗lmagan  shaxsiy 
huquqiy  munosabatlar  ikki  turga:  mulkiy  munosabatlar  bilan  bog„liq  bo„lgan  shaxsiy 
munosabatlarga  va  mulkiy  munosabatlar  bilan  bog„liq  bo„lmagan  shaxsiy  munosabatlarga 
bo‗linadi. 
mulkiy  xarakterda  bo„lmagan  shaxsiy  huquqlar  fuqarolik  kodeksi  (fk)ning  100-
moddasida ko‗rsatilgan bo‗lib, ular shaxsning nomi, sha'ni, qadr-qimmati, ishchanlik obro‗si va 
boshqalar  shaxslarning  mulkiy  xarakterda  bo‗lmagan  manfaatlarini  ta'minlashga  qaratilgan 
huquqiy  munosabatlarning  ob'ekti  sifatida  ko‗riladi.  yangi  qabul  qilingan  fkda  fuqarolik 
huquqiy  munosabat  ob'ektlarini tashkil  etadigan  mulkiy  va nomulkiy  shaxsiy huquqlar  doirasi 
bir muncha kengaytirilgan. 
intellektual  mulk  (mulkiy  xarakterda  bo„lgan  shaxsiy  huquq)  ob'ektlari  moddiy 
ko‗rinishda  emas,  balki  g‗oya,  bilim,  axborot  shaklida  namoyon  bo‗ladi.  intellektual  mulk 
ob'ektlariga fuqarolik kodeksning 1031-moddasiga binoan quyidagilar: 
1. intellektual faoliyat natijalari ular fan, adabiyot va san'at asarlari, u yoki bu eshittirish 
tashkilotlarning ijrolari, fonogrammalari va eshittirishlari, ixtirolar va boshqalar kiradi; 
2.  fuqarolik  muomalasi  ishtirokchilarining,  tovarlar,  ishlar  va  xizmatlarining  xususiy 
alomatlarini aks  ettiruvchi vositalar; ularga  –  firma  nomlari,  tovar  belgilari (xizmat ko‗rsatish 
belgilari), tovar chiqarilgan joy nomi kiradi; 
3.  fuqarolik  kodeksida  yoki  boshqa  qonunlarda  nazarda  tutilgan  hollarda  intellektual 
faoliyatning  boshqa  natijalari  hamda  fuqarolik  muomalasi  ishtirokchilarining,  tovarlar  va 
xizmatlarning xususiy alomatlarni aks ettiruvchi vositalar kiradi. 
intellektual  mulk  ob'ektlari  davlat  qonunlari  bilan  huquqiy  (fan  va  texnika  davlat