Тошкент ирригация ва қишлоқ ХЎжалигини механизациялаш муҳандислари институти


-расм. Сувларнинг минерализациясига боғлиқ ҳолда суғориш


Download 1.02 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/35
Sana28.09.2023
Hajmi1.02 Mb.
#1689113
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   35
Bog'liq
quvvatov dilshod sugoriladigan erlar meliorativ tartibotining shakllanishini baholash qashqadaryo viloyati misolida dissertatsiya

 
4-расм. Сувларнинг минерализациясига боғлиқ ҳолда суғориш 
меъёрини ошириш прогнози. 
Ҳисоблар натижаларини илгари бошқа олимлар томонидан олиб 
борилган тадқиқот натижалари билан солиштириб кўрганда орадаги фарқи 
сувнинг шўрлик даражасига қараб, 10-15% дан ортмади. Демак бажарилган 
ҳисоб натижаларини қониқарли деб ҳисобласа бўлади. 
Диссертацияда тажрибалар ва адабиётлардаги илгари тадқиқотларни 
умумлаштирган ҳолда кўп вариантли ҳисобларга асосланиб, Қашқадарё 


17 
вилоятининг турли механик таркибли тупроқлари учун зовур сувларидан 
фойдаланишни назарга оладиган мелиоратив тартиботнинг мақбул 
параметрлари таклиф қилинган. 
Диссертациянинг 
«Вилоятдаги 
коллектор-зовур 
сувларининг 
гидрокимёвий режими ва сифатини баҳолаш, уларни канал сувларига 
қўшганда юз берадиган диффузион жараёнларни моделлаштириш» - деб
номланган тўртинчи бобида вилоят миқёсида қўшимча сув манбаи сифатида 
коллектор-зовур сувларини тизим ичида фойдаланиш муаммосини ва икки 
хил сифатга эга бўлган сувларни аралаштирганда юз берадиган жараёнлари 
кўриб чиқилди. 
Хориж олимлари Сабольч, Дараб, Kanwar, Wilcox, Американинг SAR, 
МДҲ мамлакатлари олимлари (Израэльсен, Можейко, Воротник, Буданов), 
Ўзбекистон олимлари А.Усманов, Э.Чембарисов, Т.Глуховалар тавсия қилган 
классификация ва мезонлар бўйича мавжуд зовур сувларининг сифати ва сув 
оқими баҳолаб чиқилди. 
Баҳолашлар шуни кўрсатадики, вилоятда “яхши” сифатга эга бўлган 
сувлар 39 млн м
3
/йил, “қониқарли” сифатга эга сувлар эса 61 млн.м
3
ни 
ташкил этади. Унча қониқарли бўлмаган КЗСлари минерализацияси 3-5 г/л га 
тенг бўлиб, ҳажми 255 млн.м
3
га тенг, уларни тоза сув билан аралаштириб
ҳудуднинг сув таъминотини яхшилаш мумкин. 
Ушбу бобда ёритилган муҳим масала бу коллектор-зовур сувларини 
каналдаги сувга қўшганда юз берадиган молекуляр диффузион жараёнлар ва 
канал узунлиги бўйлаб зовурдан қўшилган шўр сувнинг тақсимланиш 
қонуниятлари Қарши магистрал канали учун математик модел ёрдамида 
ҳисоблаб берилди. Ушбу масалани ечишда назарий асос сифатида 
И.Родзиллер, Ю.Ибадзаде, А.Хамидов, С.Худойқулов, И.Махмудов каби 
олимларнинг илмий ёндошувларидан фойдаландик ва қуйидаги шароитлар 
ҳисобга олинди. Зовур суви бир хил кўндаланг кесимли доимий қувурдаги 
(насосдаги) ўзгармас концентрацияли суюқлик сифатида очиқ каналга 
чиқарилади ва каналнинг кўндаланг кесимини ўзгармас деб фараз қилинади 
(чегаравий шарт асосида). Каналдаги сувнинг зичлиги зовурнинг шўр суви 
зичлигидан фарқ қилади. Шунда бир ўлчамли диффузия тенгламасининг 
кўриниши қуйидагича бўлади:
 
 
 














x
С
D
x
x
С
t
С
x




(2) 
бунда

- келаётган шўр сув оқимининг зичлиги. 
Икки хил сифатга эга бўлган сувларнинг тўлиқ қўшилиб кетиш 
масофасини топиш учун қуйидаги тенгламадан фойдаланди: 
 




p
ст
p
p
cn
ст
Q
q
q
С
q
С
x
С



0
(3) 
бунда: 
p
ст
Q
,
-зовур ва канал сувлари сарфи; 
p
С
- канал сувининг 
концентрацияси; 
ст
С
- зовур сувларининг концентрацияси. 


18 
Ҳар хил концентрацияли суюқликларнинг аралашиш масофасининг 
узунлигини топиш учун унча мураккаб бўлмаган шартлар киритилади ва 
қуйидаги формулага эга бўламиз: 


































1
1
1
100
lg
3
,
2
ст
ст
p
p
ст
p

q
С
Q
С
Р
С
Q
q
l
(4) 

Download 1.02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   35




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling