Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali 5-22 guruh talabasi Tayyorladi: Suyunov f tekshirdi: Haqnazarova M

Nomenklaturasi
XIX asrdan boshlab organik moddalarni nomlashda ratsional (lotincha “ratio” fikrlash degani) nomenklatura qo’llanildi. Bunda istalgan alkan uchun metan tuzilishi asos qilib olinadi. Nomlashda radikallar nomi oxiriga metan so’zi qo’shib o’qiladi.

Ratsional nomenklatura tuzilishi oddiy va uncha ko’p uglerod saqlamagan moddalarni nomlashda qulay, ammo murakkab va tarmoqlangan zanjirli organik moddalarni nomlab bo’lmaydi. 1960-yil IUPAC (Intenational Union of Pure and Applied Chemistry; Sof va amaliy kimyo xalqaro ittifoqi) tomonidan ishlab chiqilgan yangi nomenklatura e’lon qilindi. Ushbu nomenklatura sistematik nomenklatura deb nomlandi. To’yingan uglevodorodlarni sistematik nomenklatura bo’yicha nomlash uchun, eng uzun zanjir-asosiy uglerod zanjiri raqamlanadi. Raqamlash radikal yaqin turgan tomondan boshlanadi. Nomlashda avval radikalning asosiy zanjirdagi qaysi uglerod atomiga birikkanligini ko’rsatuvchi raqam yoziladi, keyin radikal nomi, keyin esa asosiy zanjirdagi uglerod soniga to’g’ri keluvchi alkan nomi yoziladi.

• Ratsional nomenklatura tuzilishi oddiy va uncha ko’p uglerod saqlamagan moddalarni nomlashda qulay, ammo murakkab va tarmoqlangan zanjirli organik moddalarni nomlab bo’lmaydi. 1960-yil IUPAC (Intenational Union of Pure and Applied Chemistry; Sof va amaliy kimyo xalqaro ittifoqi) tomonidan ishlab chiqilgan yangi nomenklatura e’lon qilindi. Ushbu nomenklatura sistematik nomenklatura deb nomlandi. To’yingan uglevodorodlarni sistematik nomenklatura bo’yicha nomlash uchun, eng uzun zanjir-asosiy uglerod zanjiri raqamlanadi. Raqamlash radikal yaqin turgan tomondan boshlanadi. Nomlashda avval radikalning asosiy zanjirdagi qaysi uglerod atomiga birikkanligini ko’rsatuvchi raqam yoziladi, keyin radikal nomi, keyin esa asosiy zanjirdagi uglerod soniga to’g’ri keluvchi alkan nomi yoziladi.

• Agar radikallar asosiy zanjirning ikki uchidan baravar uzoqlikda, bir xil miqdorda joylashgan bo’lsa, raqamlash kichik – oddiy radikallar jo
• ylashgan tomondan boshlanadi: