Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali 5-22 guruh talabasi Tayyorladi: Suyunov f tekshirdi: Haqnazarova M

Agar radikallar asosiy zanjirning ikki uchidan baravar uzoqlikda bir xil radikallar turli sonda joylashgan bo’lsa, raqamlash radikal ko’p tomondan joylashgan tomondan boshlanadi. Bir xil radikallar ko’p miqdorda bo’lsa, radikallar soni 2 ta radikalni di-, uchtani tri-, to’rttani tetra- va shunga o’xshash old qo’shimchalar orqali ifodalanadi:

• Agar radikallar asosiy zanjirning ikki uchidan baravar uzoqlikda bir xil radikallar turli sonda joylashgan bo’lsa, raqamlash radikal ko’p tomondan joylashgan tomondan boshlanadi. Bir xil radikallar ko’p miqdorda bo’lsa, radikallar soni 2 ta radikalni di-, uchtani tri-, to’rttani tetra- va shunga o’xshash old qo’shimchalar orqali ifodalanadi:

Izomeriyasi
Alkanlar struktura va optik izomerlarga ega. Asosan struktura izomeriyasi o’rganiladi. Bu tip izomeriya butandan boshlanadi.

Uglerod atomlari o’zaro birikib to’g’ri zanjir hosil qilsa, normal (n), tarmoqlangan bo’lsa, izo-birikmalar deyiladi. Uglerod atomining soni oshgan sari, izomerlar soni oshadi. Masalan, pentanda 3 ta, geksanda 5 ta, geptanda 9 ta, oktanda 18 ta, nonanda 35 ta, dekanda 75 ta izomer bor.

• Uglerod atomlari o’zaro birikib to’g’ri zanjir hosil qilsa, normal (n), tarmoqlangan bo’lsa, izo-birikmalar deyiladi. Uglerod atomining soni oshgan sari, izomerlar soni oshadi. Masalan, pentanda 3 ta, geksanda 5 ta, geptanda 9 ta, oktanda 18 ta, nonanda 35 ta, dekanda 75 ta izomer bor.
• v Olinish usuli.
• To’yingan uglevodorodlar, asosan, tabiiy gazdan (90-98% metan, qolgani etan, propan, butan va boshqa uglevodorodlardan iborat), neftdan va o’simliklardan olinadi.
• 1. 1856-yilda Bertolle birinchi marta metanni uglerod sulfid bilan vodorod sulfid aralashmasini qizdirilgan mis ustidan o’tkazib hosil qildi.
• CS2 + 2H2S + 8Cu → CH4 + 4Cu2S
• 2. Vyurs reaksiyasi bo’yicha galoidalkillarga natriy metalini ta’sir ettirib olinadi: R - radikal

To’yingan uglevodorodlarda C-C va C-H bog’lari bo’lib, ular juda kuchsiz qutblanishga ega, lekin bog’lanish energiyasi yuqori. Ular birikish reaksiyalariga kirishmaydi. Oddiy sharoitda kuchli oksidlovchilar KMnO4, K2Cr2O7 va boshqalar ta’sir etmaydi. Shuning uchun ular parafinlar (lotincha “parum offinis” – aktivmas) alkanlar katalizator ishtirokida, temperatura va yorug’lik ta’sirida o’rin olish reaksiyalariga kirishadi. Almashinish reaksiyalariga uchlamchi uglerod atomidagi vodorod atomlari osonroq, ikkilamchi uglerod atomidagi vodorod atomi esa qiyinroq, birlamchi uglerod atomidagi vodorod esa eng qiyin almashinadi.
1. Galogenlash reaksiyasi. Galogenlar yorug’lik nuri ta’sirida alkanlar bilan reaksiyaga kirishadi. Metanga xlor ta’sir ettirilganda metanning vodorod atomlari birin-ketin xlor atomlariga almashinadi va vodorod xlorid ajralib chiqadi:

E’tibor uchun rahmat

• E’tibor uchun rahmat