Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlar texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

11, 12 -MAVZU: KARBOKSILLI BIRIKMALAR VA ULARNING FUNKSIONAL HOSILALARI.

Tuzilishida - karboksil guruhi bo‘lgan organik birikma-larga karbon kislotalar deyiladi.

Karboksil guruhining soniga qarab ular bir va ko‘p asosli kislotalarga bo‘linadilar. Karboksil guruhi to‘yingan uglevodorod qoldig‘i bilan bog‘langan bo‘lsa to‘yingan kislotalar, agar karboksil guruhi to‘yinmagan uglevodorod qoldig‘i bilan bog‘langan bo‘lsa to‘yinmagan kislotalar deyiladi.
To‘yingan bir asosli karbon kislotalar.
To‘yingan bir asosli karbon kislotalar C_nH_2n+1COOH yoki R-COOH umumiy formulalar bilan ifodalanadi. R-COOH formulada R=-H: - CH₃; -C₂H₅ va boshqa radikallar bo‘lishi mumkin.
Izomeriyasi va nomlanishi. Karbon kislotalarning gomologik qatori chumoli kislota H-COOH dan boshlanadi. Ularning dastlabki 3 vakilini izomerlari yo‘q. To‘rtinchi vakilidan boshlab izomeriya xodisasi kuzatiladi.
Kislotalarni sistematik nomenklatura bo‘yicha nomlashda tegishli to‘yingan uglevodorod nomi oxiriga kislota so‘zi qo‘shib o‘qiladi. Quyida to‘yingan bir asosli karbon kislotalarni empirik va sistematik nomenklaturada nomlashga misol keltiramiz:

Kislotaning tuzilishi	Empirik (tasodifiy) nomenklatura bo‘yicha nomi	Sistematik nomenklatura bo‘yicha nomi
H - COOH	Chumoli kislota	Metan kislota
CH3-COOH	Sirka kislota	Etil kislota
CH3-CH2-COOH	Propion kislota	Propan kislota
CH2-CH2-CH2-COOH	Moy kislota	Butan kislota
	Izomoy kislota	2-metil propan kislota
CH3–CH2–CH2–CH3–COOH	Valerian kislota	Pental kislota
	Metiletil sirka kislota	2-metil butan kislota