Toshkent kimyo texnologiya instituti shahrisabz filiali tayyorladi: 17-21 guruh talabasi Nasriyev Farahmon

TOSHKENT KIMYO TEXNOLOGIYA INSTITUTI SHAHRISABZ FILIALI

Tayyorladi: 17-21 guruh talabasi Nasriyev Farahmon

Tekshirdi: Ulashhev Do’stmurod

BIOKIMYO
MAVZU: Sellyuloza

SELLYULOZA

Sellyuloza glyukoza qoldiqlaridan tashkil topgan biopolimer - glyukozaning qimmatli manbai, ammo uning parchalanishi tabiatda nisbatan kam uchraydigan tsellyuloza fermentini talab qiladi.

Tsellyuloza tsellyulozaning kislotali gidrolizi natijasida hosil bo'lgan glyukoza molekulalarining qoldiqlaridan iborat:

(C6H10O5)n + nH2O -> nC6H12O6

Sellyulozaning tuzilishi (sellyulozaning siklik formulasi)

Sellyuloza 300-10 000 glyukoza qoldig'ini o'z ichiga olgan uzun filament bo'lib, yon shoxlari yo'q. Ushbu iplar ko'plab vodorod aloqalari bilan o'zaro bog'langan, bu esa tsellyulozaga katta mexanik kuch beradi.

Tabiatda uchrashi

Yog'och - 50%

Paxta-95%
Len-80%

Olinishi

Sellyulozaning asosiy qismi yog'ochdan sulfit usuli bilan ajratiladi. Kaltsiy gidrosulfit yoki natriy gidrosulfit eritmasi ishtirokida kesilgan yog'och avtoklavlarda 0,5-0,6 MPa bosim va 150 ̊ S haroratda isitiladi. Bu holda, barcha boshqa moddalar vayron bo'ladi va tsellyuloza a nisbatan sof shakl. U suv bilan yuviladi, quritiladi va keyingi qayta ishlashga, asosan qog'oz ishlab chiqarishga yuboriladi.

Fizik va kimyoviy xususiyatlari

Sellyuloza qattiq tolali moddadir, oq yoki kulrang rangda, suvda ham, oddiy organik erituvchilarda ham erimaydi. Uning erituvchisi Shvaytser reaktivi - mis gidroksidning (I) ammiak bilan eritmasi bo'lib, u bir vaqtning o'zida o'zaro ta'sir qiladi.

Kislota gidrolizi
[С6Н10О5 ] n+ nH2O H+,t nC6H12O6
selluloza
kraxmal

• Nitratsiya reaktsiyasi

• Esterifikatsiya reaktsiyasi

[С6Н7О2(ОН)3 ] n +3nCH3COOH
Sirka kislotasi
[C6H7O2(OCOCH3)] n+3nH2O
sellyuloza triasetat

• Oksidlanish

[С6Н10О5]n+ 6nO2 6nCO2 + 5nH2O + Q
Asetat ipak sellyuloza asetatdan olinadi.
Tsellyuloza asetat ultrabinafsha nurlarini uzatuvchi yonmaydigan plyonka va organik shisha ishlab chiqarish uchun ham ishlatiladi.
Trinitrotsellyuloza (piroksilin) ​​portlovchi modda sifatida va tutunsiz kukun ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Dinitrotsellyuloza (koloksilin) ​​kollodion olish uchun ishlatiladi.
Qog'oz ishlab chiqarish
Sellyuloza tabiiy materiallardan Sellyuloza boʻlmagan komponentlarni parchalovchi yoki erituvchi reagentlar taʼsir ettirib ajratib olinadi. Sellyulozani ajratib olish usuli oʻsimlik materialining tarkibi va tuzilishiga bogʻliq. Paxta tolasidan Sellyulozani olishda yumshoq usul qoʻllanadi. Paxta tolasi oʻyuvchi natriy (ЫaON)ning 1,5—3% li eritmasi bilan 3—10 atm. bosimda 3-6 soat qaynatilib, oksidlovchilar bilan oqartiriladi. Mol. m. kichik
Sellyulozani yogʻochdan ajratib olishda (yogʻochda 40—50% S., 5—10% geksozanlar, 10 — 20% pentozanlar, 20—30% lignin, 2—5% smola va b. aralashmalar boʻlib, ular murakkab morfologik tuzilishga ega boʻlganligi uchun) murakkab ishlov berish usuli yogʻoch tarashalarini sulfitli yoki sulfatli qaynatish usuli qoʻllanadi. Sulfitli qaynatish usuli yuqori sifatli qogʻoz va karton tayyorlashda, sulfatli qaynatish usuli esa buklamali (gofrirli) karton, qop qogʻozi tayyorlashda qoʻllanadi.
Sellyuloza oq rangli tolali material, zichligi 1,52—1,54 g/sm3 (20°da). Kimyoviy tabiatiga koʻra, Sellyuloza koʻp atomli spirtdir. Makromolekula elementar zvenosida gidroksil guruhi boʻlganligidan Sellyuloza ishqoriy metallar va asoslar bilan reaksiyaga kirishadi. Sellyulozaga konsentrlangan ishqor eritmasi taʼsir ettirilganda kimyoviy reaksiyalar bilan bir qatorda fizik-kimyoviy jarayonlar ham kechadi, yaʼni Sellyuloza boʻkadi. Sellyulozaning konsentrlangan NaOH eritmasi bilan reaksiyaga kirishishidan toʻqimachilik sanoatida sunʼiy tolalar va oddiy Sellyuloza efirlari i. ch. da foydalaniladi. Yangi qimmatli texnik xossalarga ega boʻlgan Sellyuloza materiallari olishda tikilgan sopolimerlar sintezining amaliy ahamiyati muhim.
Mas, polielektrolitlar (poliakril kislota, polimetil vinilpiridin) bilan tikilgan Sellyuloza sopolimerlardan ion almashingan toʻqimalar, tolalar va plyonkalar sifatida foydalanish mumkin. Sellyuloza makromolekulasining oddiy zvenosida gidroksil guruh borligi uchun ulardan oddiy va murakkab efirlar olish mumkin. Bu birikmalar qimmatli xossalarga ega boʻlganligidan, turli texnika sohalarida tolalar, plyonkalar, lok va elektr izolyatsiya krplamalari, neft va toʻqimachilik sanoatida suspenziya stabilizatorlari hamda quyultirgichlari sifatida qoʻllanadi (yana q. Sellyuloza efirlari).

• SELLYULOZA EFIRLARI

SELLYULOZA EFIRLARI — sellyuloza gidroksil guruhini alkillash yoki atsillash natijasida olingan mahsulotlar, umumiy formulasi [S6N7O2 OR3] (oddiy Sellyuloza efirlari) va [S6N7O2 (OCOR)3]n (murakkab Sellyuloza efirlari). Oddiy Sellyuloza efirlarini sintez qilishning asosiy usuli ishqorli sellyulozaga galogenalkillar yoki alkil sulfatlar taʼsir ettirishdan iborat. Bu jarayon yuqori (80—120°) t-rada olib boriladi. Oddiy Sellyuloza efirlari 30-50% li NaOH muhitida olinadi. Eterifikatsiya 5—10 soat davom etadi.
Murakkab Sellyuloza efirlarini sintezlashda kislota yoki ularning angidrid va xlorangidridlari eterifikatsiyalovchi reagent vazifasini oʻtaydi. Murakkab Sellyuloza efirlarining eng koʻp ishlatiladigani ularning mineral kislotalar, mas, nitrat kislota bilan birikmasi nitrotsellyuloza. S. e. qogʻoz, toʻqimachilik, lok-boʻyoq sanoati va b. sohalarda ishlatiladi.
E'tiboringiz uchun rahmat