Toshkent moliya instituti a. A. Karimov, J. E. Kurbanbayev

Ustav kapitalini tovar-moddiy boyliklar bilan shakllantirish buxgalteriya yozuvlari

№	Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni	Summa, ming so‘m	Debet	Kredit
1	Ta’sis shartnomasiga muvofiq ustav kapitalining miqdori aks ettirildi	48000	4610	8330
2	A ta’sischi ulushining kelib tushishi	30000 6000	1050 4410	4610 4610
3	B ta’sischi ulushining kelib tushishi	12 000	2910	4610

Misol. Korxona qarz shartnomasi bo‘yicha (foiz to‘lovlarisiz) 12000ming so‘m qiymatidagi (shu jumladan QQS 2000 ming so‘m) materiallarni oldi. Qarz muddati tugagach (olti oydan so‘ng) 12000 ming so‘m qiymatidagi (QQS hisobga olingan holda) xuddi shunday materiallar qarz beruvchiga qaytarildi.

38-jadval
Qarz shartnomasiga muvofiq materiallarning kirimi

№	Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni	Summa, so‘m	Debet	Kredit
1	Qarz shartnomasi bo‘yicha materiallar kelib tushdi va kirim qilindi	10000000 2000000	1000 4410	6820 6820
2	Qarz shartnomasi bo‘yicha qaytarilishi lozim bo‘lgan materiallarning qiymati hisobdan chiqarildi	10000000	9220	1000
3	QQS hisoblab yozildi	2000000	9220	6410
4	Qarz shartnomasi bo‘yicha materiallarning qaytarilishi aks ettirildi	1 200	6820	9220

Misol. Vakillik tadbirlarini o‘tkazish uchun korxona o‘z xodimiga hisobot berish sharti bilan 300 ming so‘m berdi. Ushbu pulga u bozordan qiymati 320000 so‘m bo‘lgan mevalarni sotib oldi. Korxona buxgalteriyasiga bo‘nak hisoboti taqdim etildi.

39-jadval
Hisobdor shaxslardan tovar-moddiy zaxiralarning kirim qilinishi

№	Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni	Summa, ming so‘m	Debet	Kredit
1	Hisobot berish sharti bilan pul mablag‘lari berildi	300	4230	5010
2	Mahsulotlar kirim qilindi	300	1090	4230
3	Korxonaning hisobdor shaxsdan qarzi aks ettirildi	20	1090	6970
4	Hisobdor shaxsga farq summasiga pul mablag‘lari berildi	20	6970	5010

Ta’kidlash lozimki, balansning 150-satri bo‘yicha materiallarni qayta ishlashda paydo bo‘ladigan chiqindilar ham hisobga olinishi kerak. Ishlab chiqarish jarayonida materiallarni qayta ishlashda paydo bo‘ladigan chiqindilarga materiallarning ushbu turiga xos bo‘lgan sifatini (to‘laligi, shakli va boshq.) to‘liq yoki qisman yo‘qotgan materiallarning qoldiqlari kiradi.

Korxona tomonidan mahsulotlarni tayyorlash, ishlar, xizmatlarni bajarish, xo‘jalik ehtiyojtarida ishlatilishi yoki chetga sotilishi mumkin bo‘lgan materiallar chiqindilari qaytariladigan chiqindilar deb ataladi.

Korxonaning ichida yoki chetga sotish uchun ishlatib bo‘lmaydigan materiallar chiqindilari, shuningdek ko‘zga ko‘rinmaydigan chiqindilar (qirindi, kuyindi va sh.k.) qaytarilmaydigan chiqindilar deb ataladi.
Qaytariladigan chiqindilar qiymati ishlab chiqarish xarajatlari summasini kamaytiradi. Topshirish yukxatlari asosida ombordagi materiallar chiqindilariga ularning qiymatini tegishli buyurtma bo‘yicha xarajatlardan hisobdan chiqarish to‘g‘risida guruhlangan qaydnoma tuziladi.
To‘lovni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash sharti bilan xarid qilinadigan materiallarning qiymati to‘lovni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash summalarini hisobga olmagan holda shakllantiriladi. Materiallarning to‘lovni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash taqdim etilmasdan sotiladigan qiymati bilan sotib olinayotgan materiallar bo‘yicha umumiy to‘lov summasi o‘rtasidagi farqni to‘lovni kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash davri mobaynida joriy to‘lovning kechiktirish yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash bo‘yicha to‘lovlarning umumiy summasidagi solishtirma og‘irligiga bog‘liq holda moliyaviy xarajatlar (foizlar bo‘yicha xarajatlar) sifatida tan olish lozim.
Misol. Korxona 12000 ming so‘mga materiallarni xarid qiladi, shu jumladan QQS 2000 ming so‘m. Shartnoma bilan 50 foiz oldindan to‘lov nazarda tutilgan, to‘lovning qolgan summasi 3 oyga kechiktiriladi. To‘lovni kechiktirganlik uchun korxona materiallar sotuvchisiga kechiktirilgan summaning 10 %i miqdorida haq to‘lashi kerak.
40-jadval