Toshkent moliya instituti Byudjet hisobi va g'aznachilik fakulteti Bng'-72 guruh talabasi Akramov Shohro'zning Falsafa fanidan tayyorlagan mustaqil ishi Mavzu

Mifologik dunyoqarash

Inson o'zini atrofdagi dunyoda "kashf qilgan" paytdan boshlab, u dunyoga munosabati bilan bog'liq muammoga duch keldi. Buning uchun muhim savollarga javob izlash kerak edi: atrofdagi dunyoning mohiyati va tabiati, insonning o'ziga xos mohiyati va tabiati nima, inson va uni o'rab turgan voqelik o'rtasida umumiy nima va nima? ularni ajratadi, bu dunyoda o'zini qanday tutish kerak? Bunday savollar dunyoqarash deb tasniflanadi.
Bunday savollarning qo'yilishining o'zi insonning ma'lum darajada etukligi, dunyoqarashi rivojlanganligidan dalolat beradi. Kuzatishlar jarayonida odam o`zini tevarak-atrofdagi hodisa va jarayonlarda qonuniyat va bog`lanishlarni seza boshladi. Ulardan ba'zilari nisbatan yashirin, ammo maqsadli faoliyatning ichki faoliyati natijalari sifatida qabul qilingan. Xulosa shu ediki, inson nafaqat dunyoni o'rganadi va o'zlashtiradi, balki uning o'zi ham tadqiqot, kuzatish va ta'sir qilish ob'ektidir.
Inson tushunchasida nafaqat hayvon va o'simliklar, balki daryolar, tog'lar, dashtlar, olov, havo, yer, suv, osmon jismlari ham jonlantirilgan. Shu tarzda aktuallashgan mohiyatlarning har biri shaxsiy boshlang'ichga ega bo'lib, u bilan birga - iroda, intilish, qiziqish, ehtiroslar paydo bo'ldi. Har bir bunday mavjudot, shubhasiz, nomga ega edi. Qolaversa, inson ongida oddiy amaliyotda uchramaydigan, lekin borliq jarayonlarida salmoqli rol o‘ynaydigan, inson hayotiga katta ta’sir ko‘rsatishga qodir bo‘lgan mavjudotlar haqida fikr shakllangan. Turli madaniy va etnik tizimlar o'zlarining mifologik mavjudotlarining umumiyligi bilan ajralib turadi. Qadimgi miflarning ajralmas belgilari - Olimpiya xudolari, kentavrlar, griffinlar, sikloplar, sirenalar; rus an'analarida bu Yarilo, goblin, feniks qushi va boshqalar.
Guruch. Dunyoqarash va uning turlari.
Ba'zi odamlar o'z qabiladoshlarining iste'dodli tashkilotchisi, mard va mohir jangchilar bo'lib chiqdi. Boshqalar esa ko'p odamlarning ongi va turmush tarziga ta'sir ko'rsatgan donishmandlardir. Yana boshqalar o'zlarini mohir rassom yoki hunarmand sifatida ko'rsatdilar. Ularning barchasi inson xotirasida qoldi va keyingi avlodlar ongida g'ayritabiiy qobiliyatlarga ega bo'lgan qahramonlar, yarim xudolar maqomiga ega bo'ldi. Ular aql bovar qilmaydigan jasoratlarga sazovor bo'lishdi, ular jasorat bilan elementlar bilan, g'ayritabiiy mavjudotlar bilan hamkorlikda yoki qarama-qarshilikda jang qilishdi va ko'pincha qiyin va xavfli vaziyatlarda g'alaba qozonishdi. Ular haqidagi hikoyat va rivoyatlarda haqiqiy tajriba, xalq hikmatlari, obrazlilik, fantastik shakllarga ega bo‘lgan badiiy adabiyot o‘zaro bog‘langan.
Mifologiya shunday tug'ilgan. U dunyoqarashning birinchi turi hisoblanadi va afsonalar mazmunidan kelib chiqadigan mezonlarga asoslangan dunyo haqidagi tasavvur va unga munosabatning nisbatan izchil tizimi hisoblanadi.

Mif zamonaviy ma'noda, bu voqelikning mustaqil hodisalari hisoblangan hissiy vizual tasvirlar yordamida voqelikni yaxlit ommaviy tajriba va talqin qilish shaklidir.

Miflar qadimgi jamiyatlar odamlarining dunyo va insonning kelib chiqishi, uning faoliyati tabiati, ma'naviy, axloqiy, estetik qadriyatlar va me'yorlar tizimi haqidagi g'oyalarini aks ettiradi. Mif syujetning soddaligi bilan ajralib turadi, unga ko'ra inson insoniylashtirilgan tabiat va fantastik mavjudotlar bilan o'zaro munosabatda bo'ladi. Afsonalarda aytilgan hamma narsa tanqid qilinishi mumkin emas, voqelik fakti sifatida qabul qilingan, dunyoqarash, xulq-atvor namunasi edi.

Boshqacha qilib aytganda, afsona - bu qadimgi odamning dunyoqarashining ko'rinishi bo'lib, uning kundalik amaliyoti uchun ma'lum ko'rsatmalar va ba'zi retseptlar mavjud.
Qadimgi odam tabiatda o'z avtonomiyasini anglab, hali undan to'liq ajratilgani yo'q. U o'ziga atrofdagi dunyoning ajralmas, tabiiy va, ehtimol, juda zaif elementi bo'lib tuyuldi va aqldan ko'ra ko'proq his-tuyg'ularga tayandi. Shuni ta'kidlash kerakki, dunyoni mifologik idrok etish elementlari hozir ham mavjud, ammo qadimgi davrlarda mifologiya dunyoni idrok etishning yagona shakli bo'lgan. Mifologik ong haqiqatda hech qachon kuzatilmaydigan, shaxsning ijodiy tasavvuridan tug'ilgan ideal suratlarni "borliqning inkor etib bo'lmaydigan faktlari" sifatida idrok etish bilan ajralib turadi. U tabiiy va g'ayritabiiy, ob'ektiv va sub'ektiv o'rtasidagi chegaralarni xiralashtiradi va sabab-oqibat munosabatlarini o'xshatish va yuzaki tushuntirishlar bilan almashtiradi.


Shunday qilib,