Toshkent moliya instituti hisob va audit fakulteti «moliyaviy tahlil» kafedrasi
Chilonzor tumanida joylashgan“Gazavtomatika” korxonasining “Pul
Download 1.05 Mb. Pdf ko'rish
|
pul oqimlari torisidagi hisobotni tuzish usullari va uni auditorlik tekshiruvidan otkazish tartibi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Investutsiya faoliyati
- Moliyaviy faoliyat
- Солиққа тортиш
|
Chilonzor tumanida joylashgan“Gazavtomatika” korxonasining “Pul
oqimlari tog’risida” gi hisoboti (Bevosita usulda tuzilgan) 2014 yil 31 dekabr holatiga Ko’rsatkichlar soni Satr kodi Kirim Chiqim 1 2 3 4 Mahsulot (tovar ish va xizmat)larni sotishdan kelib tushgan pul mablag'lari 010
465900
Material, tovar, ish va xizmatlar uchun mol 020 165000
32 et azib beruv hilarga to'langan pul mablag’lari Xodimlarga va ular nomidan to'langan pul mablag’lari 030
Operatsion faoliyatning boshqa pul tushumlari va to'lovlari 040 114000
23000 Jami:
operatsion faoliyatning sof pul
kirimi/chiqimi (satr 010-020-030Q/-040) 050
270500
Asosiy vositalarni sotib olish va sotish 060
10923 107236
Nomoddiy aktivlarni sotib olish va sotish 070
Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish va sotish 080
Investitsiya faoliyatining boshqa pul tushumlari va tolovari 090
135000 270000
Jami: investitsion faoliyatning sof
pul kirimi/chiqimi (satr 060Q/-070Q/-080Q/-090 100 -231313
Moliyaviy faoliyat
Olingan va to'langan foizlar 110
Olingan va to'langan dividendlar 120
7210
Aktsiyalar chiqarishdan yoki xususiy kapital bilan bog’liq bo'lgan boshqa instrumentlardan kelgan pul tushumlari 130
Xususiy aktsiyalar sotib olingandagi pul to'lovlari 140
Uzoq va qisqa muddatli kredit va qarzlar bo'yicha pul tushumlari va to'lovlari 150
Uzoq muddatli ijara (moliyaviy lizing) bo'yicha pul tushumlari va to'lovlari 160
Moliyaviy faoliyatning boshqa pul tushumlari va 170
33 to'lovlari Jami: moliyaviy faoliyatning sof
pul kirimi/chiqimi (satr110Q/-120Q/-130Q/-140Q/- 150Q/-160Q/-170) 180
-11540
To'langan daromad (foyda) solig’i 190
6434
To'langan boshqa soliqlar 200
7234
Jami to'langan soliqlar (satr 190Q200) 210
13668
Jami moliyaviy-xo'jalik faoliyatining sof pul kirimi/chiqimi (satr 050Q/-100Q/-180-210) 220 13979
Yil boshidagi pul mablag’lari 230 3716
Yil oxiridagi pul mablag’lari 240 17695
Manba: “Gazavtomati a” orxonasining hisob tizimi ma'lumotlari 2.2. Pul oqimlari to'g’risidagi hisobotni bilvosita usulda tuzish va bu boradagi xorij tajribasi
Bilvosita usulning afzalligi asosiy faoliyatning sof pul oqimi bilan sof foydaning o'zaro farqini (muvofiqlashganini) ko'rsatib berishi bilan tavsiflanadi. Ya'ni, sof foydani asosiy faoliyatning sof pul oqimlariga aylantirish asosida o'rganadi. Mazkur usulda buxgalteriya balansi, moliyaviy nati alar to'g’risidagi hisobot, pul oqimlari to'g’risidagi hisobot o'zaro bog’lanadi va muvofiqlashadi. Bu erda mar aziy ihat hisob tizimidagi hisobga olish usuli asosida aniqlangan sof foydani kassa usuli asosida ham qayta hisoblashdir. Aynan mana shu holat sof foydani qanchalik asosiy faoliyatdagi pul mablag’lari hara ati bilan bog’liqligini aniqlab beradi.
Amaliyotda biz bevosita usulni yoki bilvosita usulni qo'llash orqali korxonalarda pul oqimlarini faqatgina operatsion faoliyatidagi o'zgarishlarga e'tiborimizni qaratamiz.
Dastlabki fikrimizga qaytsak, bilvosita usul bo'yicha olingan moliyaviy natijalar(foyda) bilan pul mablag’lari ha mining mutloq o'zgarishi o'rtasidagi
34 o'zaro bog’liqli ni aniqlash im oniyati mav ud bo'ladi. Uning yutuqli va imkoniyatli xususiyati ham shunda deb qaraladi.
Bilvosita usul orqali pul oqimlarini hisoblash sof foyda ko'rsatkichi bilan uning ko'rsatkichlarni korrektirovkasiga mosligidan, real pul mablablari hara atiga bog’liq bo'lmagan mos hisoblar (qatorlar) bo'yi ha olib boriladi. Jumladan, pul oqimlarini tahlil etishning bilvosita usuli kirim va chiqim turlari bo'yi ha pul mablag’lari hara atining tahliliga asosan tashkil etilgan bo'lib, ya'ni, orxona foydasi aniq qaerda vu udga elayotgani yo i «tiri pullar» qaerga sarflanayotganligini o'rsatadi. U «Moliyaviy nati alar to'g’risidagi hisobot»ni quyidan (sof foydadan) yuqoriga qarab o'rganishga moslashtirilgan. Shu sababli ham, bu usulni a sariyat iqtisod hi olimlar «quyi» usul deb ham nomlaydilar.
Bilvosita usulning yordamida korxona faoliyatidagi eng muammoli jihatlarini ko'rsatib berish hamda ushbu kritik holatdan chiqish yo'lini ishlab chiqish mumkin bo'ladi. Mazkur usulning yuqoridagi imkoniyatlari bilan bir qatorda ma'lum kamchiliklarini ham amaliyotda kuzatish mumkin: 1. Tashqi foydalanuvchilar uchun analitik hisobotlar tuzishda ko'p mehnat talab etiladi; 2. Ichki buxgalteriya hisobi ma'lumotlari (bosh daftarlar)da kamchiliklarning bo'lishi mumkin.
Xo'jalik sub'ektlarining faoliyatini tahlil qilish jarayonida ikkala ususulning qo'llanilishi bir-birini to'ldirib boradi hamda hisobot davrida orxonani pul mablag’lari oqimining harakati haidagi real holatini ko'rsatib beradi. Xo' ali sub'e tlarining pul mablag’lari oqimini bilvosita usul orqali o'rganish uchun aloxida analitik hisobot tayyorlash lozim bo'ladi. Analitik hisobot tuzish uchun quyidagi axborot manbalaridan foydalaniladi: -«Buxgalteriya balansi» (1 sha l); -«Moliyaviy nati alar to'g’risidagi hisobot» (2 sha l); -Bosh daftar;
35 -Jurnal-orderlar; -Buxgalteriya hisobi ma'lumotnomalari va boshqalar. Pul oqimlari tahlilining bilvosita usulini qo'llash orqali quyidagi savollarga javob topishimiz mumkin: 1. qan ha ha mda va qaysi manbalardan pul mablag’lari irim qilindi hamda qasi asosiy yo'nalishlarga pul mablag’lari sarflandi? 2. Korxona oriy faoliyati nati asida to'lov mablag’lari (pul qiymatliklari zahirasini) kelishini ko'paytirishni ta'minlay oladimi? 3. Korxona debitorlik qarzlarini undirish hisobiga qisqa muddatli majburiyatlarini qoplash holatiga egami? 4. Investitsiya faoliyatiga yo'naltirish u hun o'zli mablag’lari (sof foyda va amortizatsiya ajratmalari) etarlimi? 5. Korxonaning olgan sof foydasi uning pul mablag’lariga bo'lgan joriy talabini qoplash uchun etarlimi?.
Yuqorida ta'kidlangan fikr-mulohazalarimizni pul oqimlari bo'yicha hisobot tuzishning bilvosita usulini va uni qo'llash uslubiyatini ko'rib chiqdik ( 2-ilova).
Bilvosita usulni qo'llash orqali har bir o'rsat i h pul mablag’lariga qanday va qancha miqdorda ta'sir ko'rsatganligini ko'rishimiz mumkin.
Bilvosita usulni qo'llashdan asosiy maqsad korxonalarda qo'llaniladigan hisob – kitob usulidan kassa usuliga o'tkazilib pul mablag’lari oqimini sof foydasini yo i zararini aniqlash mum in bo'ladi.
Shu joyda ta'kidlab o'tish kerakki pul oqimlarini bilvosita usulda o'rganish tartibi
respublikamiz olimlari tomonidan keng
ko'lamda o'rganilmagan. Bu borada zarur axborotlar juda kam. Mavjudlari ham mavzuni ba'zi bir jihatlarini yoritib beradi, xolos. MDH mamlakatlarida chop etilgan adabiyotlar hamda maqolalarda ham xuddi shunday kamchilikni ko'rishimiz mumkin. Shu sababli biz ushbu pargrafni kengroq yoritish maqsadida rivojlangan mamlakatlardagi tajribalarga murojat qilishni ma'qul deb topdik. Yuqorida bildirilgan fi rlarni quyidagi “Servi e” nomli orxona (xori iy
36 korxona AQSh) misolida ko'rsatib bersak 6 Ushbu firma o'z faoliyatini 2012 yil 1 yanvardan boshladi. Hisobot davrida firma har birini nominal bahosi $1 dollardan bo'lgan 60,000 dona oddiy aktsiyani chiqarib sotdi va xizmat ko'rsatish faoliyatini amalga oshirdi.
Firmaning buxgalteriya balanslari (Balance sheets) hisobot davri boshida va oxirida quyidagi ko'rinishda bo'lgan (3-jadval). 3-jadval Download 1.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|