Toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti iqtisodiyot

1. Rentabillik darajalari tahlili.
Iqtisodiy faoliyat jarayonida har qanday korxona o'z faoliyatidan foyda olishni istaydi. Har qanday biznes uchun ideal formuladan imkon qadar daromad olish va undan kam mablag' sarflash bo'ladi. Kompaniyaning faoliyatiga baho berish uchun turli xil iqtisodiy va moliyaviy ko'rsatkichlar: mahsulot tannarxi, ishlab chiqarish rentabelligi koeffitsienti, marjlarning sotilishi, naqd pul aylanishi, kapital oqimi va boshqalaridan foydalaniladi. Har bir bunday indikator uchun o'z hisoblash usuli mavjud, masalan, rentabellikni aniqlash uchun korxona faoliyatining rentabellik formulasi qo'llaniladi. Ishlab chiqarish rentabelligini qanday hisoblash mumkin. "Daromadlilik" atamasi nemis ildizlariga ega va "rentabellik" degan ma'noni anglatadi. Daromadlilikni baholash yordamida korxonada pul mablag'laridan foydalanish samaradorligi to'g'risida xulosa chiqarish mumkin. Lekin ishlab chiqarish rentabelligini qanday hisoblash mumkin? Ushbu ko'rsatkich ishlab chiqaruvchining o'z xarajatlarining bir qismiga tushgan daromadini belgilaydi. Masalan, agar rentabellik 20% bo'lsa, korxona har bir rubl uchun 20 rubl daromad olgan bo'lib , mahsulotni ishlab chiqarish yoki xizmat ko'rsatishga sarflangan. Barqarorlik past bo'lsa, korxona bir an'anaviy ishlab chiqarish birligidan tushadi. Ushbu tezislar korxona faoliyatining rentabellik formulasini tasdiqlaydi. Sotish ko'rsatkichlarining ko'rsatkichlari rentabellik ko'rsatkichlari deb ataladi. Aslida korxonada boshqaruvning samaradorligi va sifatini aniqlash, korxona faoliyatining rentabelligini hisoblash mumkin. Hisoblash formulasi maqolada keltirilgan.¹ Agar korxona resurslari oqilona ishlatilmasa, rentabellik pasayadi. Xomashyo va boshqa qadriyatlarni samarali va tejamli ishlatish bilan u o'sadi. Ishlab chiqarish rentabelligi uchun formulalar. Ishlab chiqarishning rentabellik formulasi sizga bunday faoliyat bilan shug'ullanish foydali bo'ladimi yoki ishlab chiqarishni boshqa kanalga yo'naltirish kerakmi, degan qarorga keladigan daromad darajasini bilishga yordam beradi. Boshqacha aytganda, matematika yordamida, muayyan turdagi faoliyatni o'tkazish maqsadga muvofiqligi yoki kamchiliklarini oqlash mumkin. Natijani qiziqish shaklida ko'rsatadigan korxona faoliyatining rentabelligi quyidagicha: ishchilar uchun oylik va ish haqi, xom ashyo sotib olish va etkazib berish, ishlab chiqarishda ishlatiladigan materiallar va boshqalar.). Umumiy ishlab chiqarish xarajatlari. Ma'muriy xarajatlar - ma'muriy va ma'muriy xodimlarni qo'llab-quvvatlash, yig'ilishlar va uchrashuvlar o'tkazish, yuqori natijalarga erishish uchun xodimlarni rag'batlantirish, sport tadbirlari va boshqa tadbirlarni o'tkazish, direktorlar uchun turli konferensiyalarga boradigan xarajatlar, shuningdek ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish uchun korxonaning boshqa xarajatlari. Koeffitsientni ko'rish uchun, Korxonaning asosiy faoliyati rentabelligi formulasi 100 foizga ko'paytirilmay hisoblab chiqiladi. Asos sifatida bu hisob-kitob boshqa turdagi rentabelliklarga mos keladi, faqat ba'zi o'zgarishlarga bog'liq. Masalan, ishlab chiqarish rentabelligi uchun formula quyidagilar: Yuqorida keltirilgan hisob-kitoblarni bajarish uchun asosiy biznesning rentabelligi juda ko'p turli ma'nolarga ega bo'lishi mumkin. Agar koeffitsient noldan past bo'lsa, u kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlarni ishlab chiqarishga sarflagan mablag'idan ko'proq pul sarflashini ko'rsatadi. 0 koeffitsienti buzilgan nuqtani bildiradi Bu degani korxona foyda olishni emas, balki uning faoliyatidan moliyaviy yo'qotishlarni keltirib chiqarmaydi. Agar rentabellik 0dan yuqori bo'lsa, korxona o'z-o'zidan foyda ko'radi. Shuni e'tiborga olish kerakki, biznesning turli sohalarida faoliyatning maqbul rentabelligi mavjud, bu haqda gapiradigan hisoblash formulasi. Faoliyatining turli sohalarida ishlab chiqaruvchining yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflarni qoplash uchun zarur bo'lgan sohalar mavjud. Rossiya istisno emas. Turli faoliyat bilan shug'ullanadigan korxonalarda rentabellik ko'rsatkichlari tubdan farq qilishi mumkin. Biroq, har doim ham past rentabellikga ega korxona kam muvaffaqiyatli bo'ladi. Buning bir qator sabablari mavjud bo'lib, kapitalning aylanishi va iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat ko'rsatadigan korxonalarning boshqa funktsiyalari bilan bog'liqdir.. Oddiy so'zlar bilan aytganda, tovarlarni sotish uchun hech kim yo'q bo'lsa, unda nega uni ishlab chiqarish kerak emas. Haddan tashqari ishlab chiqarish sharoitida tovar faqat omborlarda yotadi va yomonlashadi. Asosiy faoliyat formulasining rentabelligi. Bundan tashqari, kapital aylanish tezligi ham hisobga olinishi kerak. Birinchi misol uchun siz dastlabki xom ashyo xarid qilish vaqtini va ishlab chiqarilgan mahsulot uchun pul olingan nuqtani tahlil qilishingiz kerak. Bu to'liq ishlab chiqarish aylanishi bo'ladi. 1 tovar ishlab chiqarish rentabelligi, masalan, 50% bo'lishi mumkin. Agar mahsulotning katta aylanmasi, shuningdek, ishlab chiqarish hajmi cheklangan bo'lsa, amaldagi daromad joriy xarajatlarni to'lash uchun past darajada bo'lishi mumkin. Boshqacha aytganda, 50% rentabellik belgisi korxona muvaffaqiyatini ko'rsatishi mumkin emas, balki sanoatning o'ziga xos xususiyatlarini va ishlab chiqarish usullarini xarakterlaydi. Ishlab chiqarishning rentabelligi, shubhasiz, korxona samaradorligini tahlil qilish va haqiqiy ishlab chiqarish jarayoni haqida xulosa chiqarish mumkin bo'lgan eng muhim ko'rsatkichlardan biridir. Har qanday korxonaning faoliyatini tahlil qilish faqatgina asosiy faoliyatning rentabelligini qanday hisoblashni bilish uchun kifoya qilmaydi, boshqa ko'rsatkichlar, shuningdek, iqtisodiy tadqiqotning turli usullari haqida eslash kerak . Siz kiritgan barcha ko'rsatkichlar tizimidan rentabellikni chiqarib bo'lmaydi. Bu moliyaviy barqarorlik, likvidlik, to'lov qobiliyati va boshqalar. Bundan tashqari, korxona balansini vertikal va gorizontal tahlil qilish , kapital aylanishi, aktivlar harakati kabi moliyaviy ko'rsatkichlardan foydalanish kerak. Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi umumiy ko’rinishda ishlab chiqarishning natijasi, jonli va buyumlashgan mehnat xarajatlari o’rtasidagi nisbat bilan ifodalanadi. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligini oshirishning obyektiv zarurligi mamlakat iqtisodiy rivojlanishining hozirgi etapdagi bir qator xususiyatlari va doimiy harakatdagi omillarnin yig’indisiga bog’liq. Bir tomonda qishloq xo’jalik ishlab chiqarish samaradorligini oshirish oziq-ovqat va xom ashyoga bo’lgan talabning o’sib borishi va qiyinlashishi, mahsulot sifatiga bo’lgan talabning kuchayishi, ba’zi ishlab chiqarish resurslarining chegaralanganligi, ishlab chiqarish vositalari qiymatining o’zgarishi va boshqalarni ko’rsatib turadi. Boshqa tomondan, hozirgi etapdagi jamiyatning rivojlanishi qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligin oshirish imkoniyatini kengaytiradi. Mamlakatda to’plangan iqtisodiy potensial, fan va texnikaning rivojlanishi, malakali kadrlar, ommaning aktivligi, ularning tajribasi, shuningdek yuqori pirovard natijalarga ommaning moddiy qiziqishining o’sishi o’simchilik va chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarishni ko’paytirishga sharoit yaratadi, tannarxni pasaytiradi va rentabellikni oshirish imkoniyatlaridan oqilona foydalanishga imkon beradi.² Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligi haqida masala ko’rilganda, «Samara» va «Samaradorlik» - tushunchalarining bir xil emasligini ko’zda tutish kerak. «Samara» termini qandaydir jarayonning natijasini bildiradi. Umumiy ko’rinishda har qanday ishlab chiqarishning samarasi shaklida uning vazifasi – ishlab chiqarishning maqsadini amalga oshiruvchi pirovard mahsulot yuzaga chiqadi. Bir tomondan, u o’z tarkibiga ma’lum davrdagi harakatdagi ishlab chiqarish resurslarining moddiy natijasi yig’indisini oladi, boshqa tomondan ishlab chiqarishning pirovard maqsadi faqat bevosita ishlab chiqarilgan moddiy boyliklarning hajmida mujassamlashgan bo’ladi. Iqtisodiy samaradorlik darajasi qanday bahodagi resurslar hisobiga iqtisodiy samaraga erishilganliging bildiradi. Samara qancha katta va xarajat shuncha kichkina bo’lsa, ishlab chiqarish iqtisodiy samadorligi shuncha katta bo’ladi va aksincha. Resurslar va iqtisodiy samaradorlik o’rtasida ma’lum bir aloqa mavjud. Xarajatlar ikki xil bo’lishi mumkin: jonli va buyumlashgan. Jonli mehnat, asosiy va moddiy aylanma vositalarning absalyut miqdori resurslar (xarajatlar) sifatida, ular miqdorining kamayishi va ularni tejash – iqtisodiy samara shaklida ko’rinadi.