Toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti "bank ishi" kafedrasi

1-rasm. Tijorat banklarida Kreditlash tarkibi

10

Kreditlash   obyekti   −   bu   qarzga   olingan   pul   yoki   tovar   shaklidagi

moddiy   boyliklardan   iborat.   Uch   bazaviy   element   (kreditlash   subyekti,

obyekti va ta’minoti) umumlashgan holda kreditlash tizimi sifatida harakat qiladi.

Lekin boshqa tomondan yondashadigan bo‘lsak, kredit ta’minotsiz ham ajratilishi

mumkin. Masalan, obro‘li va xalqaro bozorda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan firma, joriy

moliyaviy kiyinchiliklarga duch kelib bank kreditiga murojaat etdi. Bunda bank

iloji boricha bu kreditni berishga harakat qiladi, chunki bunday mijozni yo‘qotish

bank   uchun   foydali   emas.  Yana   bir   misolda   ko‘rishimiz   mumkin,   bir   korxon

kelajagi juda samarali, istiqbolli va foydali bo‘lgan loyihani bankka taqdim etib,

bu   loyihani   moliyalash   uchun   kredit   so‘rashi   mumkin.   Bank   ushbu   loyiha

istiqboliga amin bo‘lib, yuqori foyda olish maqsadida kredit berishi mumkin.

10 Azizov U., Karaliyev T., Babakulov T. va.b. Bank ishi. T.: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2016. – B.220.

9

Kreditlash tartibi

Kreditlash subyektlari

Kredit ya’minoti

Kreditlash obyektlari

Kreditor

Kredit oluvchi

Kreditga berilgan pul mablag’I

yoki tovar

---

Endi   kreditlash   subyektiga   yana   qaytadigan   bo‘lsak,   qarz   oluvchi

bo‘lib   mulkchilik   turidan   qat’iy   nazar,   bank   ishonchini   qozongan,   ma’lum

moddiy   va   huquqiy   kafolatlarga   ega   foiz   to‘lash   va   kreditni   o‘z   vaqtida

qaytarishga rozi bo‘lgan subyektlar bo‘lishi mumkin.

Kreditlash   subyektlariga   yanada   aniqroq   yondashadigan   bo‘lsak   ularni

quyidagilarga bo‘lish mumkin:

—davlat korxona va tashkilotlari;

—kooperativlar;

—ishlab chiqarish subyektlari va savdo tashkilotlari;

—yakka   mehnat   faoliyati   bilan   shug‘ullanuvchi   fuqarolar,   fermerlar,

mikrofirmalar, shirkatlar, birlashmalar;

—boshqa banklar;

boshqa   xo‘jaliklar   xususan   bukumat   korxonalari,   qo‘shma   korxonalar,   xalqaro

birlashmalar va boshqalar bo‘lishi mumkin.

Undan   tashqari,   qisqa   muddatli   kreditlarni   yuridik   shaxs   maqomini

olmasdan   faoliyat   ko‘rsatayotgan   yakka   tadbirkorlar   ham   olishlari

mumkin. Yuqoridagi subyektlar kredit oluvchi sifatida faroliyat ko‘rsatsa, tijorat

banklari   yoki   boshqa   kredit   muassasalari   kredit   beruvchi   subyekt   sifatida

namoyon bo‘ladi. Lekin shuni ta’kidlash kerakki, banklar banklararo kreditlarda

qarz oluvchi subyekt sifatida ham faoliyat ko‘rsatadilar. 

10

Kreditlash mexanizmi

Kreditlash

subyektlar

i

Kredit ta’minoti

Kreditlas

h

obyektlari

Kreditlash

usullari

Kredit

monitoringi

Qarzga berilgan qiymat

---