Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiyot fanidan masalalar to
Download 0.97 Mb. Pdf ko'rish
|
mikroiqtisodiyot fanidan masalalar toplami
- Bu sahifa navigatsiya:
- 16. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan foydalanish 1-masala
- Yechish
- Berilishi
- 9-masala
- 17. Kapital qo’yilmalar va kapital bozori 1-masala
|
4-masala Duopol bozorda 2 ta firma harakat qilyapti. Umumiy bozor talabi. P=300-0,5*Qd TC1=0,25*Q1 2
Ikkala firma kartel tuzib, harakat qilmoqchi. Kelishuvga ko’ra umumiy foydaning 38% 1-firmaga 62% 2g’firmaga tegishli. Yuqoridagi ma’lumotlar asosida: 1) Har bir ishlab chiqarish hajmi? 2) Bozor narxi? 3) Firmalar oladigan foyda Yechish: P=300-0,5*(Q1+Q2) Qd=Q1+Q2 Umumiy foyda π= π1+ π2=(TR1-TC2)+(TR2-TC2) Bundan va berilgan ma’lumotlarga ko’ra foyda quyidagiga teng: π=P*Q-0,25*Q1 2 +P*Q2-30*Q2 P=300-0,5(Q1+Q2) π=[300-0,5(Q1+Q2)]*(Q1+Q2)*0,25 2 -30*Q2=
=[300-1/2*(Q1+Q2)]*(Q1+Q2)-0,5 2 Q1 2 -30*Q2=
=300*Q1+300Q2-1/2*(Q1+Q2) 2 -(0,5*Q) 2 -30*Q2=
=300*Q1+270Q2-0,5Q1 2 -Q1*Q2-0,5*Q2 2 -0,25*Q2= =300*Q1+270Q2-0,75Q1 2 -0,5*Q2 2 -Q1*Q2
Umumiy foydaning maksimallashtiradigan Q1 va Q2larni topish uchun π dan Q1 va Q2 uchun xususiy hosila olamiz. 61
∆π/∆Q1=300-Q2-1,5Q1=0 ∆π/∆Q2=270-Q1-Q2=0 Natijadan ikki noma’lumli tenglamalar sistemasini olamiz: 300-Q2-1,5Q1=0 270-Q1-Q2=0 Sistemani bir biridan ayrib olamiz 300-Q2-1,5Q1-(270-Q1-Q2)=0 ½*Q1=30 Q1=60
Endi Q2 topib olamiz. 270-60-Q2=0 Q2=270-60=210 Bozor narxi: P=300-0,5*(Q1+Q2)= 300-0,5*(60+210)=165 Umumiy maksimal foyda π=165*(60+210)-0,25*60 2 -30*210=44550-900-6300=37350 Endi korxonaning umumiy foydadagi ulushini xisoblaymiz. Shartga ko’ra 1- firma 38%, 2-firma 62% bo’lgan xolatdagi foydani aniqlaymiz π1=0,38* π=0,38*37350=14193 π2=0,62* π=0,62*37350=23157 Ikkala firma ham kelishuv natijasini qo’llasa, oldingi strategiyasiga qaraganda ko’proq foyda oladi. 5-masala α=(Pm–MC)/Pm=1/( E d p
MC topishda monopol P=MC/(1+(E d p ))→P*(1+(E d p ))=MC narx belgilashda foydalaniladi. α=Pm/Pm-(MC/Pm)=1-(P+(P/ E d p ))/Pm=1-(Pm*(1–(E d p ))/Pm)=1-(1+(E d p ))=1- 1-(E
d p )- benzinga talab narxi buyicha E d p =-5 bo’lsa, -1/E d p =-1/-5=0,2 Benzin sotuvchi firmaning monopol hokimiyati 0,2 teng. 6-masala Bozorda 2ta firma raqobatlashmoqda, ya’ni duopolist xolat vujudga kelgan. Duopolistlarni bozor talabi chizig’i chiziqli funktsiya orqali ifodalanadi. Q=40-P eki P=40-Q Ikkala firmaning umumiy ishlab chiqarish hajmi Q=Q1+Q2. Ikta firmaning chekli
xarajati 4ga
teng: MC1=MC2=4. TR=P*Q=(40-Q)*Q1=40*Q1- (Q1+Q2)*Q1=40*Q1-Q1 2 -
MR1= ∆TR1/∆Q=40-2Q1-Q2 foydani maksimallashtirish: MR=MC MR1=MC1 40-2Q1-Q2=4 20-Q1-Q2/2=2 18-Q2/2=Q1 Q1=18-1/2*Q2
62
Xuddi shu harakat orqali ikkinchi firmaning ishlab chiqarish chizig’i topiladi: Q2=18-1/2*Q1 Ishlab chiqarish muvozanat hajmi Q1=Q2orqali topamiz. Ya’ni 18-1/2*Q2=18- 1/2Q1 Ifodaga ko’ra Q2=Q1ni qo’yamiz. Ya’ni: Q1=18-1/2*Q1 Q1+1/2*Q1=18; 3/2Q1=18; 1.5*Q1=18; Q1=12/ Demak, muvozanatlashgan ishlab chiqarish hajmi quyidagicha Q1=Q2=12. Q=Q1+Q2=12+12=24 Q=24
P=40-Q=40-24=16 Yuqoridagi muvozanat narx va muvozanat miqdor ikkala korxonaning raqobatlashgan xolatdagi foydani maksimallashtirishi edi. Endi biz ikkala korxona kelishib faoliyat yuritganda, foydani maksimal darajaga etkazdigan miqdrni aniqlaymiz MR=MC=4 bo’lsa ikkala firmaning umumiy daromadi TR=P*Q=(40- Q)*Q=40*Q-Q 2
Chekli daromad: MR=∆TR/∆Q=40-2Q MR=MC=4 ya’ni 40-2Q=4 2Q=40-4 Q=18 Ya’ni ishlab chiqarish hajmi 18ni beradigan va ummumiy foydani maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish hajmi kombinatsiyasini ifodalaydi. Yuqoridagi masalani grafigini chizamiz
Raqobatlashgan muvozanat
Kurno muvozanati
Q1(Q2) “Kurno muvozanati” birinchi va ikkinchi firmaning ishlab chiqarish chizig’i kesishgan E nuqta mos keluvchi 1 va 2 firmalar tomondan ishlab chiqarilgan maxsulot hajmlari muvozanatiga aytiladi. 7-masala Duopol bozorida 2ta firma harakat qilyapti. 1chi firma lider. 2chi firma ergashuvchi firma. Ular to’g’risida quyidagi ma’lumotlar bor: Qd=600-2*P TC1=0,25*Q1 2
TC2=30*Q2 Ergashuvchi firma reaktsiya funktsiyasi Q2=270-0,5*Q1 Q1
36 20
18 12
9 9 12 18 20 30 36 Q2 Е
63
Ma’lumotlar asosida: 1) Ikkala firma Q=? 2) Muvozanat narx P=? 3) Har bir firma foydasi?
Qd=600-2*P 2P=600-Qd P=300-0,5*Qd Ya’ni P=300-0,5*(Q1+Q2) Lider firma foydasi π=P*Q1-TC1 π=(300-0,5*(Q1+Q2))*Q1-0,25*Q1 2 Ergashuvchi firmaning reaktsiya funktsiyasidan mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlaymiz: Q2=270-0,5Q1 * =270-0,5*165=187,5 Umumiy bozor talabi: Qd=Q1+Q2=165+187,5=352,5 Bozor narxi: P=300*0,5Qd=300*0,5-352,2=123,75 Lider va ergashuvchi firma fydasi: π1=165*Q1-0,5*Q1 2 =165*165-0,5*165 2 =27225-13125=13612,5 π2=P*Q2-30-Q2=123,75-187,5-30*187,5=23203,125-5625=17578,125
64
Ishlab chiqaruvchi firma, ulgurji savdo bilan shug’ullanuvchi firma chakana savdo firmasi, xaridor tizimidan quyidagilar ma’lum bo’lsin: mahsulotlar tannarxi – 500 so’m; ulgurji savdo xarajatlari – 100 so’m; Chakana savdo xarajatlari – 150 so’m. Taqsimlash kanallari har birlarining foydasi tovar tannarxining 20%iga teng. Xaridor tovarni qanday tannarxda sotib oladi?
500*20%=100 so’m Ishlab chiqarish firmasi 500+100=600 Ulgurji savdo firmasi 600+100+(500*20%)=800 Chakana savdo firmasi 800+150+(500*20%)=950+100=1050 so’m.
Ishlab chiqaruvchi firma, ulgurji savdo bilan shug’ullanuvchi firma chakana savdo firmasi, xaridor tizimidan quyidagilar ma’lum bo’lsin: tovar tannarxi – 1 000 so’m, ulgurji savdo xarajatlari – 100 so’m, chakana savdo xarajatlari – 200 so’m. Taqsimlash kanalining har bir qatnashchisi foydasi tovar tannarxi 15% ga teng. Xaridor tovarni qanday narxda sotib oladi? Yechish: 1 000*15%=150 so’m
Ishlab chiqarish firmasi 1000+150=1150 Ulgurji savdo firmasi 1150+100+(1000*0.15)=1250+150=1400 Chakana savdo firmasi 1400+200+150=1750 so’m. 3-masala Ishlab chiqaruvchi firma, ulgurji savdo bilan shug’ullanuvchi firma chakana savdo firmasi, xaridor tizimidan quyidagilar ma’lum bo’lsin: ulgurji savdo xarajatlari – 150 so’m, chakana savdo xarajatlari – 200 so’m, taqsimlash kanallarining har bir qatnashchisi foydasi tovar tannarxining 20% ga teng. Xaridor tovarni 1330 so’mdan sotib oldi. Tovar tannarxi necha so’m? x+u=ishlab chiqarish narxi; x – tannax; u – foyda. x+u+150+y=x+2y+150 ulgurji narx x+2y+150+200+y=x+3y+350=1330 x – 100% y – 20%; y=0.2 x+3y+350=1330 x+350+3*0.2x=1330 x+0.6x+350=1330 x+0.6x=1330-350 1.6x=980 x=980÷1.6; x=612.5.
65
4-masala (shahar olimpiyadasi, 4-5-yanvar, 2010 yil) Tovarga bo’lgan talab va taklif funktsiyalari quyidagicha berilgan: Q d =110-P;
Q s =2P-50. Agar har bir tovar uchun uning narxining 20% i miqdorida soliq belgilansa: A. Bu tovarning bozordagi muvozanat narx va muvozanat miqdor qanday o’zgardi? B. Bu tovar sotuvchining daromadi qanday o’zgaradi? Yechish: Q s = Q d
2P-50=110-P 2P+P=110+50 3P=160 P=53.3
Q s =2*53.3-50=56.6 Q d =110-53.3=56.6 TR=P*Q=53.3*56.6=3016.78
Narxga soliq foizini qo’shish formulasi: (1-%/100*P) A.
110-P=2((1-20%/100%)*P)-50 110-P=2*0.8P-50 110-P=1.6P-50 160=2.6P P=61.5 Q=110-61.5=48.5; TR=61.5*48.5=2982.7 B. ∆TR=TR
2 -TR
1 =2982.7-3016.78=-34.1
E d p =-2 bo’lsa, monopol narx formulalariga ko’ra, soliq t ga teng bo’lganda P=(MC+t)/(1+1/(-2))=2(MC+t)=2MC+2t Narx soliq miqdoriga nisbatan 2 barobar o’sadi.
66
1-masala Korxona ta’mirlash uchun vaqtincha yopilgan edi. Ishga tushganda ishchi kuchi 20% ga kamaydi. Ishga kelganlardan yana 10 kishi javob so’rab ketgan edi. Natijada ishga kelmaganlar soni 30 kishidan ortib ketdi. Korxonada necha kishi ishlar edi? Yechish: 30 kishi-10 kishi=20 kishi ishga kelmaganlar; 20 kishi 20% ga teng bo’lsa, 100% 100 kishiga teng bo’ladi.
Ikki xonadon bor. Har ikkalasida ham televizor bor. 1-xonadon televizori 180 ming so’m turadi va xizmat muddati 10 yil. Lekin shu davrda 60 ming so’mga tuzatildi. Bir oyda har bir kishining televizor ko’rishi 400 so’mni tashkil etadi. Ikkinchi oilada ham televizor xarajatlari shunday, lekin jon boshiga televizor ko’rish 500 so’mga to’g’ri keladi. Xonadonlarda necha kishi istiqomat qiladi? Berilishi: TC 1 =180 000+60 000=240 000 Yaroqlilik muddati 10 yil Bir oyda bir kishi xarajati 400 so’m bo’lsa, oilada necha kishi bor? TC 1 =180 000+60 000=240 000 Yaroqlilik muddati 10 yil Bir oyda bir kishi xarajati 500 so’m bo’lsa, oilada necha kishi bor?
TC 1 =180 000+60 000=240 000 240 000÷10=24 000 – bir yilda 24 000÷12=2 000 – bir oyda Demak, umumiy xarajat bir oyda 2 000 so’m. 1-xonadonda 2 000÷400=5 kishi 2-xonadonda 2 000÷500=4 kishi 3-masala Korxonada 120 kishi ishlar edi. Har bir ishchiga yiliga 150 000 so’m maosh berilar edi. Ishchi esa 50 000 so’m foyda keltirar edi. Korxonaga 10 ta yangi stanok sotib olindi. Har bir stanok 1 mln so’mdan turadi va 5 yil xizmat qiladi. Stanok 100 000 so’m foyda keltiradi. Shunday bo’lsa nechta ishchi kerak bo’lmay qoladi? TC=ATC*Q=150*120=18 000 AF=AF*Q=50 000*120=6 mln TC 1 =1 000 000*10 ta=10 mln stanok xarajati 10 mln÷5 TC=2 mln – bir yilga xarajat F=AF* Q=100 000*10=1 mln Stanok foydasi÷ishchi kuchi foydasi=ketish kerak bo’lgan ishchi kuchi 1 mln÷50 000=20 kishi. Javob:20 kishi.
67
Birinchi yil mehnat unumdorligi 120%, 2-yil 40% ga kamaydi. Uchinchi yil esa 40% ga yana oshdi. Bu uch yil davomida mehnat unumdorligi qancha foizga o’zgardi?
1+120%/100%=1+1.2=2.2; 1-40%/100%=1-0.4=0.6 1+40%/100%=1+0.4=1.4. Javob: 2.2*0.6*1.4=1.848 MU=(1-1/J)*100 MU=(1-1/1.848)*100=(1-0.54)*100=0.46*100=46%
Menejerni ishga qabul qilayotib, shartnomada unga bir yilda 5 mln. so’m maosh va televizor yoki shunga teng qiymatda boshqa mukofot berilishi ko’zda tutilgan edi. Menejer 7 oy ishlagach shartnomani bekor qildi. Ishdan bo’shayotib, u 240 ming so’m maosh oldi. Unga yil boshida belgilangan mukofot qancha miqdorda berilgan?
Bir yillik maosh–5 mln so’m televizor yoki shunga teng qiymatda boshqa mukofot va’da qilingan, menejer 7 oy ishladi. Ishdan bo’shayotib olgan maoshi–240 ming so’m. Mukofot qanchasi berilgan? Yechish: 5 mln÷12=416 666–bir oy 416 666*7 oy=2 916 666–7 oylik umumiy maosh 240 000*7=1 680 000 2 916 666- 1 680 000=1 236 666–7 oylik mukofot 1 236 666÷7=176 666–bir oylik mukofot.
Mamlakat aholisining soni 195,4 mln. kishi,katta yoshdagi aholining soni 139,7 mln. kishini va ishsizlar soni 5,7 mln kishini va bandlar soni 92,3 mln. kishini tashkil qilsa, bu mamlakatdagi ishsizlik darajasi qanchani tashkil qiladi? Berilishi: Aholi – 195,4 mln Kattalar – 139,7 mln Ishsizlar – 5,7 mln Bandlar – 92,3 mln Ishsizlik darajasi - ? Yechilishi: 5,7+92,3=98 mln % 8
5 100
98 5,7
darajasi Ishsizlik
7-masala 68
Agar mamlakat aholisining umumiy soni 100 mln kishini, mehnatga yaroqli aholi soni 85 mln kishini, ishchi kuchiga kirmaydiganlar soni 27 mln, kishini, bandlar soni 65 mln kishini, tabiiy ishsizlik darajasi 6%ni tashkil qilsa, davriy ishsizlik darajasi nimaga teng?
Aholi – 100 mln Mehnatga yaroqli – 85 mln Ishchi kuchiga kirmaydiganlar – 27 mln Tabiiy ishsizlik – 6% Davriy ishsizlik - ? Yechish: 100 mln – 27 mln = 73 mln ishchi kuchi 73 mln – 65 mln =8 mln ishsiz ishsiz
davriy
9 , 4 6 9 , 10 % 9 , 10 100
73 8
darajasi Ishsizlik
8-masala Mamlakatning mehnatga yaroqli aholisining 80 mln. Kishini bandlar soni 50 mln. kishini va ishsizlar 5 mln kishini tashkil qilsa, bu mamlakatda ishsizlik darajasi qanchani tashkil qiladi. Berilishi: Mehnatga yaroqli – 80 mln. Bandlar – 50 mln. Ishsizlar – 5 mln. Ishsizlik darajasi - ?
50+5=55mln ishsizlik % 09
9 100
55 5
darajasi Ishsizlik
Tovar ishlab chiqarish 20%ga va tovar ishlab chiqish bilan bandlar soni 10%ga oshdi. Mehnat unumdorligi necha %ga oshgan. Yechish: 100% + 20% = 120% 100% + 10% = 110% 120% : 100% =1,2 110% : 100% = 1,1 B M M U 9% 100 1,09) - (1 100
r) - (1 09 , 1 1 , 1 2 , 1 Demak, mehnat unumdorligi 9%ga oshgan. 69
Birinchi yili mehnat unumdorligi 20%ga oshdi. 2 – yil – 5%ga kamaydi. 3 – yil esa 40%ga yana oshdi. Bu 3 – yil davomida mehnatunumdorligi qancha %ga o’zgardi?
1 – yil 20 ko’paygan 2 – yil 5 kamaygan 3 – yil 40% ko’paygan Jami - ?
% 3 , 37 100 ) 596
, 1 1 1 ( 596 , 1 4 , 1 95 , 0 2 , 1 Mu Mu ga oshgan.
Kichik korxonada 40 kishi ishlab yiliga 80 mln. so’mlik tovar yaratar edi. Bozor kasod bo’lib mahsulotning ¼ (kasod) o’tmay qoldi. Shunday sharoitda ishlovchilarning necha foizi ishsiz qolishi mumkin? Berilishi: Ishchilar – 40 kishi Tovar – 80 mln. Tovarning – ¼ o’tmay qoldi. Ishsizlar soni? Bir ishchiga to’g’ri keladigan mahsulot 40 80млн =2 mln., 80 mln 4 1 =20 mln. so’mlik tovar sotilmay qolgan. 80 mln – 20 mln= 60 mln. 60 mln : 2 mln = 30 kishi 40 – 30 = 10 kishi ishdan ketdi. 40 – 100%
x = 25% Ishsizlar 25 %ni tashkil qiladi. 10 – x%
70
1-masala Firma 100 mln so’m kapital qo’yib, 10 mln so’m foyda ko’rsa, kapital rentabelligini toping.
Rentabellik koeffitsenti=10 mln/100 mln=0.1; Kapital foyda rentabelligi=10 mln/100 mln*100%=10%.
Qo’shchinor firmasining kapitali 240 mln. so’m, yillik oboroti 6 marta bo’ladi. Har aylanish mobaynida 30 mln so’m foyda ko’radi. Firmaning yillik normasini hisoblang.
R I =P/IX*100% 6*30 mln=180 mln R I
3-masala Asosiy kapitalning dastlabki qiymati 15 mln so’m. Amortizatsiya ajratmalarining yillik summasi 600 000 so’m bo’lsa, amortizatsiya normasi qanday miqdorni tashkil qiladi? Berilishi: Kapital – 15 mln Amortizatsiya – 600 000 Amortizatsiya normasi? A n
aj /K as *100=600 000/15 000 000*100=4%/ 4-masala Asosiy kapitalning amortizatsiya normasi 4% bo’lsa, aylanish davri qanchani tashkil etadi? Javob: 100%÷4%=25 yil. 5-masala Agar “B” aktsionerning 1 mln so’mga teng aktsiyasi “A” aktsionerga o’tsa, uning aktsionerlik kapitali “B” ning aktsionerlik kapitaliga nisbatan 2 barobarga oshadi. 2-tomondan agar “A” aktsionerning 1 mln so’mga teng aktsiyasi “B” aktsionerga o’tsa, bu vaqtda A va B aktsionerlarning aktsiyalari narxi tenglashadi. A va B aktsionerlar qanday aktsionerlik kapitaliga ega? Yechish: B–1 mln=(A+1 mln)/2 A–1 mln=B+1 mln 2*B-2=A+1 A=B+2
71
B-2=B+2+1 mln; B=5 mln A=5+2=7 mln “A” aktsionerda 7 mln kapital “B” aktsionerda 5 mln kapital 1-holat: 5 mln-1 mln=4 mln; 7 mln+1 mln=8 mln; 8 mln÷4 mln=2 barobar 2-holat: 7 mln-1 mln=6 mln; 5 mln+1 mln=6 mln; 6 mln=6 mln.
Aktsiyaning nominal narxi 100 000 so’m, divident 20 000 so’mga teng. Yillik ssuda foizi 10% bo’lsa, u holatda A) aktsiya kursi? B) 1000 ta aktsiyani sotishdan hosil bo’ladigan foydani toping.
nominal narxi–100 000 so’m divident–20 000 so’m Aktsiya kursi? 1000 ta aktsiyani sotishdan TR?
A k =D/CH*100; D–divident; CH–foiz stavkasi A k =20 000/10%*100%=200 000 Aktsiya sotishdan topilgan foydani aniqlash uchun aktsiya kursidan nominal qiymatni ayirib, uni aktsiya miqdoriga ko’paytirish kerak: 200 000-100 000=100 000; 100 000*1000=100 mln so’m. 7-masala Agar er yiliga 3000 mehnat unumdorligiga teng bo’lgan daromad keltirsa, uning 6%lik yillik stavka bilan narxi qancha tashkil qiladi
Erni ijaraga berib daromad olish renta deyiladi. Er narxi=renta/%stavkasi=3000/0,06=50000 so’m
«Qozizoda» firmasining sof daromadi 5 mln. so’mni tashkil qilib, savdo hajmi 7,5 mln. so’mni tashkil qiladi. «Qozizoda» firmasining shaxsiy kapitali 8,4 mln. so’m bo’lib, ishlab chiqarish xarajatlari 9 mln. so’mni tashkil qiladi. 2) Shaxsiy kapital rentabilligini 3) Ishlab chiqarish rentabilligini toping. Download 0.97 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|