Toshkent shahar Sergeli tumani 322-o’rta umumiy ta’lim maktabi Informatika fani o’qituvchisi Abdullayeva Muyassarning

Kompakt disklar: CD-ROM
1986 yilda ishlab chiqarila boshlagan dastlabki kompakt disklar CD-ROM (inglizcha Read Only Memory-faqat o’qish uchun xotira) degan nom oldi. Uning bunday nomlanishi, unda yozilgan ma’lumot faqat o’qish uchun mo’ljallanganligi va uni o’chirish yoki yangidan biror bir ma’lumotni yozish mumkin emskigini anglatadi. Uning diametric 12 sm bo’lib, unga hajmi 680 Mb bo’lgan ma’lumotni sig’dirish mumkin bo’lgan. O’sha paytlar uchun bunday sig’im juda katta hisoblangan. Bugungi kunda sharoit o’zgardi, zamonaviy kompyuterlar qattiq diski (vinchesteri)ning sig’imi o’nlab gigabaytga yetdi. Lekin shunday bo’lishiga qaramay kompakt disklar hamon keng qo’llanilib kelinmoqda.



CD-ROM disklar zvodlarga maxsus “qoliplash” yo’li bilan tayyorlanadi. CD-ROM disk asosan uch qatlam: asos(taglik), qaytaruvchi va himoya qatlamlaridan tashkil topgan. Shffof polikarbanitdan tayyorlangan taglik diskning katta qismini egallaydi. Qolip usuli bilan tayyorlanadigan taglikka, disk markazidan spiral shaklidagi ma’lumot yo’lakchasi(ariqchasi) tushiriladi. Kompakt diskda ma’lumot “pit”lar (pit-chuqurcha, o’yiq) ko’rinishda yozilgan bo’ladi. Har bir “pit”ning o’lchami juda kichik-0.6 mkm tartibda spiral izlar orasidagi masofa esa-1.6mkm. taglikning kattalashtirilgan bir bo’lagi 2-rasmda ko’rsatilgan. Natijada yupqa plastik likopcha (plastinka) paydo bo’ladi. Uning bir tomoni tekis, ikkinchi tomoniga esa ko’plab mikroskopik yo’laklar tushirilgan bo’ladi. Keyin taglikka qaytaruvchi yupqa metal qatlam, purkash usuli bilan qoplanadi. Ko’pincha, bu maqsadda alyuminiy, oltin (ma’lumot uzoq saqlanishi uchun) yoki boshqa metal va qotishmalar ishlatiladi.

Uning sirtiga yupqa qilib, polikarbonat yoki maxsus lak-himoya qatlami qoplanadi. Himoya qatlamiga ko’pincha turli poligrafiya-yozuv va turli rangli rasmlar tushiriladi. Barcha qatlamlar tayyorlangach disk ishlatish uchun tayyor bo’ladi.

Ma’lumot diskning ishchi tomonidan shaffof taglik orqali o’qiladi. Diskdan ma’lumotlarni o’qish, nurning ikki muhit chegarasida qaytish va sinish qonuniga asoslangan. Qoliplangan (taglikdagi) information yo’laklar (ulardagi “pit”lar) va qaytaruvchi qatlam, o’qiyotgan lazer nurini turli joylarda turlicha qaytaradi. Diskning “lend” deb ataluvchi tekis joylaridan lazer nuri to’la qaytib, fotopriyomnikka tushadi. “Pit” deb ataluvchi nuqtalardan ham nur qaytadi, lekin u sochilib qaytgani uchun fotopriyomnikka qisman tushadi yoki umuman tushmaydi. Har bir “pit”ning o’lchami unga fokuslanayotgan nurning diametridan kichikligi uchun, fotopriyomnikdagi tok sakrab emas, balki uzluksiz, minimal qiymatidan maksimal qiymatigacha o’zgaradi. So’ngra bu signal maxsus qurilma orqali impluslarga aylantiriladi va ma’lumot o’qiladi.