Toshkent «TafaKKur qanoti»

Kitobxon.Com

---

8
Frazeologiya ta`biyatı jag`ınan qaraqalpaq til biliminin` basqa 
tarawlarınan o`zgeshelenip te turadı. Sebebi, onda tiykarg`ı ob`ekt 
esaplang`an frazeologizm o`zine ta`n an`latatug`ın ma`nileri, quramı, 
qurılısı, do`reliw usılı, stillik o`zgesheligi, ayırımlarının` kelip shıg`ıw 
tariyxı ha`m t.b. ba`ri bir birlikte ja`mlenip keliwi menen izertlew 
ob`ekti sıpatında tanıladı. Bunın` sebebi frazeologizmnin` o`zi qura­
malı, qospalı pu`tinlik esaplanıp, onı u`yrenetug`ın pa`n de usı sıpatqa 
iye bolıwı menen tu`sindiriledi. Izertlewshiler frazeologizmlerdi 
u`yreniwde bir qansha qıyınshılıqlardın` ushırasatug`ının atap o`tedi. 
G.Aynazarova bul haqqında bılay dep jazadı: «Frazeologizmler o`zinin` 
genetikalıq, funktsionallıq, qurılıslıq ayrıqshalıqları, semantikalıq 
sıpatı jag`ınan ha`r qıylı bolıp keledi. Bul jag`day frazeologizmnin` 
izertlew ob`ektin belgilewde biraz qıyınshılıqlardı tuwdıradı. Usıg`an 
baylanıslı elege shekem frazeologizmlerdi onın` so`zden ha`m basqa 
da so`z dizbeklerinen tiykarg`ı ayırmashılıg`ın belgilew, semantikalıq 
tu`rleri ha`m olardın` klassifikatsiyası haqqındag`ı ma`selege tu`rlishe 
qaralıp, tu`rlishe sheshilip kelmekte».
3
Frazeologizmler – barlıq tillerde de u`lken qızıg`ıwshılıq payda 
etetug`ın ma`sele. Onı u`yreniwde, ilimiy jaqtan izertlewde ha`r qıylı 
tillerde tu`rli bag`darlar, ko`rinisler, aspektler, usıllar ha`m ko`z­
qaraslar bar. 
Ele o`tken a`sirdin` 70­jıllarının` aqırında­aq qazaq tilshi alımı 
I. Ken`esbaev qazaq tilindegi so`zler, a`sirese, frazeologizmlerdin` 
ma`nilik o`zgesheliklerin so`z etip, olardan frazeologizmler quramındag`ı 
ha`zirgi waqıtta ma`nileri gu`n`girtlesken yamasa tu`siniksiz bolıp 
qalg`an ayırım so`zlerge qızıqlı faktler ha`m mag`lıwmatlar tiykarında 
tallaw jasaydı, sonday­aq, olardın` ma`nilerin tabıw, og`an durıs baha 
beriw, etimologiyalıq talqılawdın` juwapkershiligi menen qıyınshılıg`ı 
haqqında aytadı ja`ne bunday ma`selelerdi tuwısqan tiller menen ana 
tildin` materialların salıstıra izertlewdin` a`hmiyetin ko`rsete kelip 
bılay dep jazadı: «Usıg`an qaray eskerte ketetug`ın bir ma`sele, ha`zirgi 
3
Айназарова Г. Қарақалпақ тилиндеги теңлес еки компонентли фразеоло­
гизмлер. – Нөкис: Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик универ ситети 
баспаханасы. 2005. – 13­14­б.
Kitobxon.Com

---

9
da`wirde frazeologiya degen tarawdın` leksikologiyadan bo`linip, 
o`z aldına otaw tikken pa`nge aylang`anı. Bunı maqullamawg`a bol­
maydı. Nege desen`iz, bul pa`nnin` basqa tarawlardan ayrıqsha 
turatug`ın o`zinlik belgileri menen qa`siyetleri ayqınlanıp pitti. Sonday 
ayrıqshalıqtın` biz mınaday baslı­baslı u`sh belgisin atap aytar edik. 
Ol, en` aldı menen, formalıq, a`ri ma`nilik turaqlılıq ha`m qosıqtag`ı 
mudamı qaytalanıp kelip otıratug`ın naqırat sıyaqlı tayın material 
ekenligi.»
4
Bunnan frazeologiyanı til biliminin` jeke tarawı sıpatında 
tanıwdın` za`ru`rligi ko`rinedi. 
Solay etip, til biliminin` frazeologizmlerdi ha`m olardın` fonetika­
intonatsiyalıq, leksika­semantikalıq, grammatikalıq, quramlıq, struk­
turalıq, stillik, etimologiyalıq ha`m t.b. o`zgesheliklerin izertleytug`ın 
tarawı frazeologiya delinedi.