Toshkent tibbiyot akademiyasi Biotibbiyot

tizimlar haqida maolum bilimlarni olish foydalidir va bu relyatsion MBBT rivojlantirishda 
tushunish uchun kerak.

Oldingi tizimlarning umumiy xarakteristikasi: 

Barcha yaratilgan oldingi tizimlar qandaydir abstrakt modellarga asoslanib qurilgan. Ma`lumotlarning 
modeli tushunchasi MB doirasida relyatsion yondashishning kirib kelishi bilan Bog`liqdir. Oldingi 
tizimlarning abstrakt tasvirlanishi bir qancha tahlillar va har xil aniq tizimlar umumiy belgilarining kelib 
chiqishi natijasida paydo bo`ldi.

---


Oldingi tizimlarda MBga ruxsat (kirish) undagi yozuvlar darajasida amalga oshirilgan. Bu tizimlardan 
foydalanuvchilar dasturlash tilini ishlatib, MBBT funksiyalarini kengaytgan holda MBda yangi 
navigatsiyani ishlatdi. MBga interaktiv ruxsat (kirib foydalanishga) unga mos o`z interfeysi bilan amaliy 
dastur tuzish yo`li bilan amalga oshirildi.

Oldingi tizimlarning kamchiligi ularning navigatsiya kilishda va «yozuv»lar darajasida ma`lumotlarga 
murojat kilishda foydalanuvchiga MBga kirish optimallash ishlarini o`zi to`laligicha bajarishga majbur 
qilardi. 

Relyatsion tizimlar paydo bo`lgandan so`ng, oldingi ko`pgina tizimlar relyatsion interfeyslar bilan 
taminlandi. Lekin ko`p hollarda bu ularni relyatsion tizimlar darajasiga olib chiqmadi, ular bilan ishlash 
oddiy rejimda qoldi. 

---


Iyerarxik tizimlar

IBM firmasining Information Management System (IMS) tizimi tipik vakil bo`ladi. Uning birinchi 
versiyasi 1968 yilda paydo bo`ldi. Hozirgacha ko`pgina ma`lumotlar bazasi uni quvvatlaydi. 

Ma`lumotlarning iyerarxik strukturasi

Iyerarxik MB tartiblangan daraxtlar to`plamidan tuziladi. Yanada aniqrog`i bir xil turdagi daraxtlarning bir 
necha tartiblangan nusxalari to`plamidan ibirat bo`ladi. Daraxt turi bitta “ildizli” tur yozuvidan va 
tartiblangan bitta yoki bir necha daraxt osti turlardan (ular har biri daraxtning turidir) tashkil topgan 
bo`ladi. Daraxt turi umuman olganda iyerarxir ravishda tashkil topgan yozuvlar turlari to`plamidani 
tasvirlaydi.

---


Informatsion modellashtirishning maqsadi – tuziladigan ma`lumotlar bazasida shaklanishi mumkin bo`lgan 
ma`lumotlarni tasvirlash va yig`ish usullarini odamlar uchun ayniqsa tabiiy taominlashdir. Shuning uchun 
ma`lumotlarning infomantiqiy modelini tabiiy tilga mos qilib qurishga harakat qilinadi.

Infologik modelni qurishning asosiy konstruktiv elementlari:

mohiyat; 

mohiyatlar orasidagi bog`lanish; 

xossalar (atributlar).

Mohiyat – har xil oboyekt (oboyekt -bu biz ularni bir biridan farqlaymiz), uning ma`lumotlari ma`lumotlar 
bazasida saqlanadi. Mohiyat odam, joy, samalyot, reyslar, gullar va boshqalar bo`lishi mumkin. Mohiyat turi 
va mohiyat nusxasi tushunchalari mavjud, ularni bir biridan farqlash kerak. Mohiyat turi tushunchasi bir jinsli 
narsalar, hodisalar, shaxslar uchun qaraladi. Mohiyat nusxasi tushunchasi aniq narsalar to`plami sifatida 
qaraladi

---


Aloqa – ikki yoki undan ortiq mohiyatlarning (assotsiyasidir) bir biri 
bilan o`zaro bog`lanishidir. Agar ma`lumotlar bazasini faqat bir biri 
bilan bog`lanmagan ma`lumotlar bilan to`ldirishga yo`naltirilsa, u 
holda uning strukturasi juda oddiy bo`ladi. Lekin, MBni tuzishning 
asosiy talablaridan biri – bu boshqa mohiyat qiymati bo`yicha bitta 
mohiyatni izlab topish imkoniyatini taominlashdir. Buning uchun 
ular orasida aloqani aniqlashni tashkil etish zarur. Real ma`lumotlar 
bazasida yuzlab yoki minglab mohiyatlar bir biri bilan millionlab 
aloqa o`rnatishi kamdan-kam bo`ladi. Bunday aloqalar to`plami 
infomantiqiy modelning murakkabligini aniqlaydi

---

Foydalanilgan adabiyotlar:

https://uz.wikidea.ru/wiki/Relational_model
1.
Karimov A “Microsoft Access bilan dastlabki tanishuv”TDYUI 2005
2.
Anatoliy Xomokenno “Microsoft Access 2002” Ekspress kurs Peterburg 2005.
3.
“Uchebnik po Access” Sostavitelg`. Djalilov M.L. TATU FF-2006
4.
A. Xomokenno i dr. “Baza dannix” Uchebnik Sank-Peterburg 2004
5.
www.ziyonet.uz

---

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT