Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Termiz filiali Pediatriya fakulteti talabasi Davronov Akbarning Tibbiy kimyo fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Markaziy osiyolik hadis shunos olimlar va ularning islom madaniyatiga qo’shgan hissasi

• Markaziy Osiyoda islom dini islom tarixining boshidan beri mavjud. Islomning sunniylik tarmogʻi Markaziy Osiyoda eng koʻp eʼtiqod qilinadigan din hisoblanadi. Pomir platosi va gʻarbiy Tyan-Shan togʻlarida (deyarli faqat ismoiliylar) imomiylik va ismoiliylik mazhabidagi shialik hukmron boʻlib, Samarqanddan Buxorogacha boʻlgan Zarafshon daryosi vodiysida (deyarli faqat imomiylar) koʻp sonli aholi boʻlgan[10]. Islom dini Oʻrta Osiyoga 8-asr boshlarida musulmonlarning mintaqani bosib olishi doirasida kirib kelgan. Koʻplab taniqli islom olimlari va faylasuflari Oʻrta Osiyodan chiqqan va bir qancha yirik musulmon imperiyalari, jumladan Temuriylar va Mugʻullar imperiyasi ham Oʻrta Osiyoda vujudga kelgan. 20-asrda Sovet Ittifoqi Markaziy Osiyoda Sovet Ittifoqi va Shinjonda Xitoy Xalq Respublikasi tomonidan diniy amaliyotga qattiq cheklovlar kiritildi. Xalifalar davri Muhammad davrida egallangan hududlar, 622–632/hijriy 1-11 Roshidun xalifaligi davrida egallangan hududlar, 632–661/hijriy 11-40 Umaviylar xalifaligi davrida egallangan hududlar, 661–750/hijriy 40-129 751-yilda Abbosiylar xalifaligi va Xitoy Tan sulolasi oʻrtasida Oʻrta Osiyoni nazorat qilish uchun Talas jangi mintaqada ommaviy islomni qabul qilishni boshlashda burilish nuqtasi boʻldi.

Buxoriy, Imom al-Buxoriy (asl ismi Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim al Buxoriy) (810.21.7, Buxoro — 870.31.8, Samarqand yaqinidagi Hartang qishlogʻi) — islom olamining yirik mutafakkiri. Muhaddislar imomi, hadis ilmining sultoni deb ham yuritiladi. Imom Buxoriyning asarlari orasida eng mashhur boʻlgani "Al-jomeʼ as-Sahih"dir. Undan tashqari tarixiy voqealar va shaxslarni chuqur tahlil qiladigan, hadis ilmining asoslaridan boʻlgan ilmlarga oid bir qator oʻta ahamiyatli kitoblar yozdi. Imom Buxoriyning ilmiy ahamiyati yuksak boʻlgan bir nechta asarlar tasnif qildi: „Al-jomeʼ as-sahih“, „Al-adab al-mufrad“, „At-tarix al-kabir“, „At-tarix as-sagʻir“, „At-tarix al-avsat“, „At-tafsir al-kabir“ „Birrul volidayn“, „Asmo as-sahoba“, „Kunyalar“ va boshqalar. Ular orasidagi „Al-jomeʼ as-sahih“ asari islom olamida Qur’ondan keyingi eng muhim manba sifatida eʼzozlanuvchi manba hisoblanadi.
Abu Abdulloh Muhammad ibn Ali at-Termiziy(750 - 760 - yillarda, Termiz, - 869, Termiz) - Sharqiy sufizmning mashhur namoyondasi, 80 dan ortiq asarlar muallifi. At-Termiziy chuqur ilm va keng dunyoqarashga ega boʻlgani uchun "Al-Hakim"(dono) degan taxallusni olgan.
Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn az-Zahhoq Abu Iso as-Sullamiy az-Zariyr al-Bug‘iy at-Termiziy bo‘lib, hijriy 209 (melodiy 824) yili Termiz yaqinidagi Bug‘ (hozirgi Surxondaryo viloyatining Sherobod tumani hududida joylashgan) qishlog‘ida o‘rta hol bir oilada tavallud topgan[1]. Markaziy Osiyolik mashhur tarixchi Abu Saad Abdulkarim as-Sam'oniy (1113-1167) at-Termiziy Bug‘ qishlog‘ida vafot etganligi uchun al-Bug‘iy taxallusi bilan ham atalganini, olimning ko‘p yig‘laganidan umrining oxirlarida ko‘zi ojiz bo‘lib qolganligidan az-Zariyr (ko‘zi ojiz) taxallusini olganligini ham qayd qiladi[2].