Toshkentkimyo texnologiya
Download 235.06 Kb. Pdf ko'rish
|
gidrotozalash qurilmasidan olingan gazlar aralashmasini metildietanolaminer
- Bu sahifa navigatsiya:
- Umumiy sarf
- kg/ch
- kg/s
- Reaksion hajm Vp= GF/P
- Issiqlik hisobi
- «Ishlab chikarish jarayonlarini nazorat kilish va avtomatlashtirish» kismi
- ATROF – MUHIT MUHOFAZASI
|
Hisoblash: Kolonnaning material balansini hisoblaymiz. Tayyor maxsulotning chiqishi. 3.27 jadval asosida 96,5 %ni tashkil etadi. Quvvati 500000 t/y
G=97.0Gf⁄100=97.0 · 4167/100=4041 kg/s
G havo
=g havo
GFP havo
= 100· 4.167-1.293=417 kg/s Azot miqdori G azot = 0.77 G havo
= 0.77 · 417 = 321 kg/s Kislorod miqdori G kislorod = 0.23 G havo
= 0.23 · 417 = 96 kg/s Oksidlangan gaz tarkibidagi kislorod G′ kislorod 0.05 G havo
= 0.05 · 417 = 20.85 kg/s Kolichestvo yazrasxodovannogo kisloroda G′′ kislorod
- G kislorod - G′ kislorod 96 – 21 = 75 kg/s SO2 rasxodustsya 30% (massa) kisloroda, a na obrazovanie N2O 65%(massa). Kolichestvo obrazuyuщegosya SO2.
G SO2 =0.3GO2MSOMO2 = 0.3 · 373 · 44/32 = 154 kg/ch, Gde M..) i / MO2 – molekulyarnыe massы SO2 i O2 soogvetstvenno. Hosil boladigansuv miqdori. GN2O = 0.65G′′O2MN2O/ MO2 = 0.65 · 373 · 16/16=273 kg/s Qafurda MN2O –suvning molekulyar massasi. SO2 va N2Oni gudronga yutilish miqdori.
G = (GSO2-0.3G′′O2) + (GN2O-0.65GO2)=(154-0.3 · 373) + (273 – 0.65 · 373) = 73 kg/s, Xom ashyodan 0.46% (massa)ni tashkil etadi Uglerodli gazlarni miqdori 2%(massa) dan iborat
G = 2 · 16000/100= 320 kg/s, Kolonnada haydalgan sutyuq maxsulot xom ashyoga nisbatan 0.54%(massa) yoki
Gj = 0.54· 16000/100=86 kg/s, Reaksion hajm Vp= GF/PFV=16000/985·0.3=54.1m3
Kolonnaning diametri 2,5m. Kolonnaning yuzasi S=πD2/4=3.14· 2.52/4=4.91m2. Aralashma balandligi h=54.1/4.91=11.0m Jarayonda havoni berish tzligi va sharti.
G havo =2069/1.293· 250+273/273·0.1/0.3 · 3600 = 0.28 m3/s
Havoning tezligi S=0/28/4/91=0/06v/c/ Issiqlikni o’tishi :
Xom ashyo Grts = 16000 · ts, kDj/ch Qayerda gudronning olishtirma issiqligi, kDj/(kg · K), t—harorat, ºS.
qayerda I—gudronning oksidlanish nergiyasi, kDj/kg
umumiy issiqlik (9600000+4167st) kDj/ch
Bitum bilan Qb = Gbst 15540 x 2.1· 250 = 8158500 kDj/s 5) Oksidlash gazi bilan Grts = 2529 · 1.26 · 250 = 796635 kDj/s 6) Issiqlikni atrof muhitga yoqotilishi Qrts = aS(ts-to), kDj/ch, -issiqlik koefyitsenti koefyitsenti, M2;
S-issiqlik berish yuzasi, M2; tskolonnanng qobigi harorati ,ºS. to—atrof-muhit harorati, ºS.
Qoqim = 25 · 115(50-10)=115000 kDj/s. Umumiy issiqlik sarfi 9070100 kDj/s. Xom ashyoning kolonnaga kirishi harorati
t=9070100-3008000/(2/0 · 16000) = 190 ºS.
% (massa) kg/s olindi
gudron havo
100
12.9
4167 417 ∑
112.9
4584 Qabul qilindi Bitum
Azot Kislorod Uglerod Suv
Uglerod gazi
97.0 10.0 0.6
1.0 1.7
2.0
4041 321 21
31 48.75
83.34
Otgon
0.6
22.5 ∑
112.9
9152.6 «Ishlab chikarish jarayonlarini nazorat kilish va avtomatlashtirish» kismi Ishlab chiqarishning avtomatlashtirishning asosiy negizi ish joylarni o‘zgartirish, bu texnologik jarayonning eng muщum yo‘nalishlaridan biridir. Neft va gaz sanoatida texnika va texnologiyalarni rivojlantirishni, ishlab turgan va yangi qurilayotgan korxonalarni quvvati kыpayish nazorat qilish boshkaruvni щisoblash texnikasi keng qo‘llab, kompleks avtomatlashtirish kiritishni talab qilyapti. Avtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonlariin jadallashtirish, unumdorligini oshirish va yuqori sifatli mahsulot olishni, asosiy va yordamchi texnologik jarayonlari xavfsiz ishlashini ta’minlaydi. Lokal va avtomatik boshqarish sistemalari katta ahamiyatga ega bulib, axborot va boshqarish funktsiyalarini me’yorida faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi. Axborot funktsiyalarning vazifasi - axborotni texnik parametrlarini o‘lchash, uzatish, tayyorlash va ko‘rsatishlardan iborat. Boshqarish funktsiyalar vazifasi - hisob va uzatish, boshqaruvchi mexanizmga ta’sir ko‘rsatish boshqaruvidan iborat bo‘lib, sifatli mahsulot olinishida berilgan qiymatlarni saqlab turishdan iborat.
Malakaviy bitiruv ishini bajarishda ob’ekt sifatida seporator tanlab olindi. Boshqariluvchi parametr sifatida –
olindi. Jaryondagi o‘zgartiriladigan ob’ektning asosiy kursatkichi: R max = 1930 kPa; R min
=1830 kPa; R urt
=1880 kPa; mikdorda uzgarishi mumkin, bosim ni uzgarishi chegarasi = +-50 MPa. Boshkariluvchi ob’ektdagi
ni ulchashdagi xatoliklarning kiymatlari (absalyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklar) aniklandi. Ushbu xatoliklarga mos keluvchi ulchov aniklash tugri kelgan datchik tanlandi - bosim ni me’yorlovchi asbob .
Kattalik chegarasi Abs dA
Dinamik kursatkichlar
A urta A max A min K ob K 1
K 2
K 3
T 1 T 2
T 3
1880 1930
1830 50 1.25 1.25 1 1 65
80 30
Turtki Z ning kiymati va texnologik utish oraligi ukituvchi tomonidan berilgan: Z=0.8 teng buladi.
Xisoblashni kompyuterda MATLAB dasturi asosida 3 sigimli ob’ekt modelini borligini inobatga olib, biz xam xaroratni me’yorlovchi kurilmadagi boshkaruv jarayonini 3 sigimli deb, kabul kilamiz. Bunga karaganda K= K 1 *K 2 *K 3 bu yerda- K 1,
K 2,
K 3
xar bir sigimning kuchaytirish koeffitsienti. Demak, K= K 1 *K 2 *K 3 =1.25.
K 1, K 2, K 3
larning
kiymatini tanlab, ob’ektga mom keluvchi kiymati olinadi. Kompyuterda MATLAB dasturi asosida kuyidagi boshkarish tizimi kursatkichlari olindi: K 1 =1.25; , K 2 = 1;
K 3 =1.
T 3 =65; T 2 =80; T 1 =30;
Ob’ektni optimal boshkarish uchun unga tugri keladigan rostlagich tanlanadi- rostlash konuniga binoan. Kuyida keltirilgan blok sxemaga asosan rostlash optimal kurinishi tanlandi, rostlagichni kiymatini aniklashda datchik va ijrochi kurilmani kuchaytiruvchi bulinma deb karab 3 sigimli ob’ekt PI roslagich uchun xisoblandi:
1 * 1 2 ) ( 1 + =
T K p W
1 * 2 1 ) ( 1 + =
T K p W
1 * 3 1 ) ( 1 + =
T K p W
∫ + =
DY T DY Kp m * 1 1 *
Boshkaruv tizimining kompyuter modeli “MATLAB” dasturi asosidagi blok sxemasi kuyda keltirilgan:
Optimal boshkarish tizimini sintez kilish tartibi, rostlagichni tanlash, rostlagichning sozlash parametrlarining optimal kiymatlari kuyida keltirilgan kompyuter modeli natijalari asosida aniklanadi:
Rostlagich kursatkichlari ma’lum bulgandan sung, GOST 21.404.85. foydalanib, texnologik jarayoni avtomatlashtirishning funktsional sxemasini ya’ni, ob’ektning optimal boshkarish chizmasini chizdim.
Nazorat ulchov asboblari spetsifikatsiyasi №
Kursatkich Urnatish joyi Ulchov asbobining nom iva tavsifi Turi Soni
1-1 bosim
joyida
Raqamli bosim ulchagich RI 170011 1 1-2
bosim
joyida Raqamli rostlagich RRF 170011 1 1-3
bosim
Rakamli masofaviy boshkarish RP 170011 1 1-4
bosim
joyida Rakamli ijrochi kurilma RE 170011 1
ATROF – MUHIT MUHOFAZASI
Ekologik havfsizlik muammosi allaqachon milliiy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Tabiat va inson o‘zaro muayyan qonuniyatlar asosida munosabatda bo‘ladi. Bu qonuniyatlarni buzish ushlab bo‘lmas ekologik falokatlarga olib keladi. Insonning tabiat imkoniyatlarini va uning rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olmay, jadal yuritilgan xo‘jalik faoliyati, Rim klubining “XXI asr yo‘lida” deb atalmish tadqiqotlardan birida ko‘rsatib o‘tilganidek, yer yuzida tuproq kurashi, o‘rmonlardan mahrum bo‘lish, baliqlarning haddan ko‘p ovlanishi, tuzli yomg‘irlar, atmosfera ifloslanishi, ozon qatlami buzilishi va hokazolarning ro‘y berishiga olib keladi. Mutaxassislarni baholashlarida 2000 yilga borib o‘rmonlar egallab turgan maydon quruqlikning 1/6 qisminigina tashkil etadi, holbuki, 50 – yillarda ular ¼ qismni egallagan edi. Jahon oqava suvlari, halokatli ravishda ifloslanib bormoqda, uning takroriy mahsuldorligi keskin pasaymoqda. Jahon sur’atlar bilan yuz berayotgan urbanizatsiya jarayonlari shaharlarning eng yirik ifloslantirish manbalariga olib keladi. Tarkibida oltingugurt qo‘sh oksidi bo‘lgan tuzli yomg‘irlar yog‘ishi ko‘paydi. Buning natijasida butun dunyoda ekologik muhitning yomonlashuvi bilan bog‘liq turli –tuman kasalliklar soni ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining qoida – talablari va tamoyillari asosida atrof tabiiy muhitini muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va aholining ekologik havfsizligini ta’minlashga parallel qonunlar qabul qilingan. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so‘ng O‘zbekiston Respublikasi quyidagi qonunlari qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasining “tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni;
O‘zbekiston Respublikasining “Alohida muhofaza etiladigantabiiy hududlar to‘g‘risida”gi qonun. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida”gi qonuni;
O‘zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi qonuni;
O‘zbekiston Respublikasining “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni; O‘zbekiston Respublikasining “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi qonuni: O‘zbekiston Respublikasining “hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi qonuni. O‘zbekiston Respublikasining “Er kodeksi”; O‘zbekiston Respublikasining “Er osti boyliklari to‘g‘risida”gi qonuni; O‘zbekiston Respublikasining “Davlat yer kadastri to‘g‘risida”gi qonuni. O‘zbekiston Respublikasining “O‘rmon to‘g‘risida”gi qonuni; O‘zbekiston Respublikasining “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi qonuni; O‘zbekiston Respublikasining “Metrologiya to‘g‘risida”gi qonuni. O‘zbekiston Respublikasining “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni; O‘zbekiston Respublikasining “xizmat va mahsulotlari sertifikatlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni;
O‘zbekiston Respublikasining “Aholisi va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatlari favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni; O‘zbekiston Respublikasining “Gidrotexnika inshootlarning xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonuni. O‘zbekiston Respublikasining “Radiatsiya havfsizligi to‘g‘risida”gi qonuni va boshqalar. Ushbu qonunlarda tabiatni muhofaza qilish, tabiiy ob’ektlardan oqilona foydalanish va aholining ekologik havfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlarning maqsadi, vazifasi ob’ekt va sub’ektlarni, tabiiy resurslar, huquqiy holati, ushbu sohada yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari, majburiyatlari, erkinliklari, kafolatlari va vakolatlari, tabiiy resurslardan foydalanish va ularni muhofaza qilish tartibi, muddati va talablari, ekologik qonunchilik talablarini buzganlik uchun yuridik javobgarlik chora – tadbirlari kabi ekologik – huquqiy qoida talablari belgilangan. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, tabiat – jamiyat tizimidagi o‘zaro ta’sirlar ya’ni
ekologik ijtimoiy munosabatlarning doirasi teng va murakkab bo‘lib, ularni tartibga solish jarayonda jamiyat va davlat hayotining barcha vositalaridan foydalaniladi ya’ni nafaqat ekologiya huquqining maxsus qoida – talablaridan balki boshqa huquq sohalarining qoida –talablarini muvofiqlashtirgan holda qo‘llaniladi. Demak, ekologik huquqiy mexarnizmni ta’minlashda turli huquq sohalarining quyidagi me’yoriy hujjatlari ham ekologiya manbasi sifatida ham qaraladi: O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi: O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi. O‘zbekiston Respublikasining mehnat kodeksi va boshqalar. Ushbu qonun hujjatlari ham ekologik qoida talablarni belgilangan holda ekologiya huquqidagi maxsus qoida talablar bilan bog‘liq ravishda ekologik qonunchilikni buzganlik uchun intizomiy, ma’muriy, jinoiy, fuqarolikni qo‘llash, tabiatni foydalanganlik uchun soliq va turli to‘lovlarni to‘lash bilan bog‘liq jarayonlarni tartibga soladi. Ekologiya sohasidagi O‘zbekiston Respublikasining qonunlari davlat ekologik huquqiy mexanizmni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, qonun osti me’yoriy hujjatlari bilan o‘zaro bog‘liq ravishda ekologik munosabatlarni tartibga soladi. Ekologiya huquqining manbalari tizimida qonunosti me’yoriy hujjatlarning tutgan o‘rni beqiyosdir. Hammamizga ma’lumki, konstitutsiyaviy tamoyillar va O‘zbekiston Respublikasining qonunlarda tabiatni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan foydalanish va ekologik havfsizlikni ta’minlashning umumiy va maxsus qoida talablari belgilanadi, mavjud ekologik munosabatlar tartibga solinadi. Demak, qonun osti me’yoriy hujjatlarimizning asosiy maqsadi va vazifasi, konstitutsiyaviy tamoyillar, qonunlarda belgilangan maxsus qoida talablarni amalga qo‘llanishini osonlashtirish, ma’muriy hududlarning tabiiy holati asosida me’yoriy qoida talablarni belgilash, ularning hayotiyligini ta’minlash va asosiy qoida talablarni barcha yuridik va jismoniy shaxslarga yetkazishdan iborat bo‘ladi. Ekologiya huquqning qonun osti me’yoriy hujjatlari ham murakkab tizimga ega bo‘lib, ekologik me’yorlar doirasi, qo‘llanishi tartibi, amal qilish muddati, hamda markaziy va maxsus davlat boshqaruv organlari, mahalliy davlat hokimiyat organlari tomonidan qabul qilish ahamiyatiga ega ko‘ra quyidagi tarkibiy qismlardan iborat bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va Vazirlar mahkamasining qarorlari;
Maxsus vakolatli davlat boshqaruv organlarining me’yoriy hujjatlari (qaror nizomi, yoriqnoma, normativ va standartlar). Mahalliy davlat hokimiyat organlarining me’yoriy hujjatlari. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlari amaldagi qonun hujjatlari asosida qabul qilinib, atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ekologik havfsizlikni ta’minlash bilan bog‘liq qoida talablarni belgilaydi va belgilangan doirada muhim umum majburiy ahamiyat kasb etadi. Xususan, Respublika yer fondidan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida “Erdan foydalanish samaradorligini oshirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni qabul qilingan bo‘lib, yer qonunchiligining yanada takomillashtirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, ekologiya sohasida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 20 oktyabr 469 sonli “1999-2005 yillarda O‘zbekiston Respublikasining atrof muhitni muhofaza qilish ishlari Dasturi to‘g‘risida”gi qarori;
“O‘zbekiston Respublikasining Biologik rang-baranglikni saqlash bo‘yicha milliy strategiyasi va harakatlar rejasi to‘g‘risida”gi 1998 yil 1 aprel 139 sonli qarori: “Chimyon – Chorvoq zonasi tabiiy boyliklarini saqlash hamda hududni o‘zlashtirishga kompleks va izchillik bilan yondashishni ta’minlash chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori va boshqa yuzlab yer, yer osti boyliklari, o‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq qarorlarning ahamiyati kattadir. Ushbu sohadagi farmon va qarorlar belgilangan doirada vazirlik, davlat qo‘mitalari, idoralar, korxona, tashkilot, muassasalar va jismoniy shaxslar uchun me’yoriy ahamiyat kasb etadi. Ekologiya sohasida maxsus vakolatli davlat boshqaruv organlari hisoblangan O‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi, O‘zbekiston Respublikasining Sog‘liqni saqlash vazirligi, O‘zbekiston Respublikasining Yer resurslari davlat qo‘mitasi kabi organlari o‘z vakolatlari o‘z doirasida me’yoriy hujjatlarni qabul qilib, ma’lum tabiat sohasidagi ekologik qoida talablarni belgilaydi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi yer osti boyliklari, o‘simlik va hayvonot dunyosi, atmosfera havosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish tartibini belgiladigan ekologik normativ, standartlarni tasdiqlaydi, nizomlar va yoriqnomalar ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, barcha yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan bajarilishi shart bo‘lgan qarorlar qabul qiladi va hokazo. Ekologik qonunchilik hujjatlari tizimida mahalliy davlat hokimyat organlarining me’yoriy hujjatlari har bir viloyat, shahar, tuman hududida tabiatni muhofaza qilish tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish bilan bog‘liq qoida talablarni belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 100 moddasiga asosan mahalliy davlat hokimiyat organlarining asosiy vakolatlari tizimda atrof muhitni muhofaza qilish belgilangan bo‘lib, ushbu sohada ularning mas’uliyatini oshirishga xizmat qiladi. Ayniqsa, mahalliy davlat hokimiyat organlarining tabiatni muofaza qilish bo‘yicha, egalik va foydalanish uchun yer, o‘rmon uchastkalarni ajratib berish, tabiiy resursladan foydalanganlik uchun mahalliy soliq to‘lovlarni joriy etish bilan bog‘liq qarorlarni qabul qilib, ushbu hududdagi barcha yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiy ahamiyat kasb etadi. Atmosfera havosiga tushayotgan turli iflos moddalarning zaharchilik darajasini ularning 1m3 havodagi mg-lar (mg/m3) miqdorini aniqlash yo‘li bilan aniqlanadi. Aerozollar takibidagi changning miqdori esa bir dorini yuzaga cho‘kayotgan g-lar (g/m2) miqdorini aniqlash yo‘li bilan aniqlanadi. Zaharli moddalarning insonga hayvonlar va o‘simliklarga ega minimal ta’sirini aniqlash uchun chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdor (ChM.M) ishlab chiqilgan. Ch.M.M. asosan quyidagi ko‘rsatkichlar asosida ishlab chiqilgan. 1. U yoki bu moddaning chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdori deb uning shunday miqdorini tanlab olinadiki, shu miqdordagi har qanday modda insonga ta’sir ko‘rsatganda uing ish qobiliyatini kamaytirmaydi va salomatligini, kayfiyatiga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. 2. Zaharli moddalarga moslashish noxush hisoblanib, o‘rganilayotgan miqdorning mumkin emasligini isboti hisoblanadi. 3.Zaharli moddalarning o‘simliklarga, iqlimga, atmosfera havosini tiniqligiga va aholiniing yashash sharoitlariga noxush ta’sir ko‘rsatayotgan miqdorini mumkin bo‘lgan miqdor deb belgilansin. Har bir modda uchun tegishli ChMM qabul qilingandir. Havoni changdan tozalashning quidagi usullari mavjuddir. 1). Gravitatsion usuli 2). Quruq inertsion va markazda qochma kuch asosida tozalash usuli. 3). Xo‘llash usuli. 4) Filtrlash usuli. 5). Elektrostatik usuli. 6) Tovush va ultratovush yordamida koagullash usuli.
Atmosfera havosini zaharli gazlardan tozalash jarayoni asosan gazlarni suyuqlik va qattiq jism chegara sirlarida boruvchi kimyoviy o‘zgarishlar hisobiga olib boriladi. Zaharli gaz moddalarning fizik kimyoviy xossalari, ularni ajratish olinish sharoitlariga binoan ularni tozalash uchun aksariyat hollarda quyidagi usullar qo‘llaniladi. 1.
Adsorbtsiya 2.
Absorbtsiya 3.
Katalitik 4.
Termik Kimyo sanoatida suv xom ashyo,erituvchi, reaktsion muhit, ekstragent, aadsorbent sifatida, moddalar uskunalarni sovitish va isitishda tayyor mahsulotlarni va uskunalarni yuvishda ishlatiladi. Texnologik jarayonlarda ishlatilgan suv turli xil moddalar bilan ifloslanadi. Masalan: mineral o‘g‘itlarni ishlab chiqarishdagi oqava suvlar kislota, ishqor v tuzlar bilan ifloslanadi: neftni qayta ishlash korxonalarining suvlari neft mahsulotlari, yog‘, moy, fenol, sirtaktiv moddalar bilan ifloslangandir. Plastmassa buyumlarini ishlab chiqarish korxonalarining suvlari tarkibida monometrlar, yuqori molekulyar birikmalar, saqich va hokazo moddalar bor. Oqava suvlarning ifloslik darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali aniqlanadi: 1) Orgonaleptik ko‘rsatkichlar (rangi, hidi, mazasi, tiniqligi va hokazo). 2) Fizik kimyoviy ko‘rsatkichlar (rN, temperatura, elektroo‘tkazuvchanlik suvning qattiqligi, qovushqoqligi zichligi, sirt tarangligi va hokazo). 3) Erigan organik va noorganik moddalarning miqdori, kislorodning kimyoviy (XPK) va biokimyoviy (BPK) sarflanishi 4). Kolloid, mayda va yirik dispersli zarrachalarning miqdori.
Oqava suvlarning bir necha sinflanishi mavjuddir. Iflos suvlarning effektiv tozalash sxemasini tanlab olish uchun eng qulay bo‘lgan sinflanish bu L.A.Kulskiy sinflanishdir. Ushbu sinflanishga binoan suvlar 4 guruhga bo‘linadi: 1 guruh – suvda erimaydigan yirik dispersli zarrachalar bilan ifloslangan suvlar, zarrachalar kattaligi 10-3 10-7m. 2 guruh – suvda erimaydigan mayda dispersli va kolloid zarrachalar bilan ifloslangan suvlar, zarrachalar kattaligi 10-7–10-9 m. 3 guruh – suvda erigan organik moddalar bilan suvlar. 4 guruh – suvda erigan anorganik moddalar bilan ifloslangan suvlar (kislota, ishqor, tuzlar). Oqava suvlarining har bir guruhiga o‘ziga xos tozalash usullari mavjud bo‘lib, ular quyidagi guruhlarga bo‘linadi. 1)
2)
Fizik kimyoviy usullar (flotatsiya, adsorbtsiya, flokulyatsiya, koagulyatsiya, ekstraktsiya, ion almashinish usuli); 3)
Kimyoviy usullar (neytrallash, oksidlash, qaytarish, termooksid) 4)
Biokimyoviy usullar – tirik organizmlarning organik ifloslantiruvchi moddalarning oziqa sifatida iste’mol qilishga asoslangan. OAO “Ammofos” ishlab chiqarish korxonasida chiqayotgan oqava suvlarni mexanik va fizik kimyoviy usullar bilan tozalanadi. Tozalash moslamalarida tozalangan oqava suvlar shahar kanalizatsiya tarmog‘iga tashlanadi. Yuqorida keltirilgan usullar 2 turga bo‘linadi: regenerativ usullar – ifloslantiruvchi moddalarni suvdan ajratib olib ularni qayta ishlashga asoslangan: destruktiv usullar esa
ifloslantiruvchi strukturasini buzib yuborib
zararsizlantirishga asoslangandir. Hozirgi zamonda atmosfera havosini zaharli gazlar bilan ifloslanishini kamaytirish maqsadida ko‘pincha balandligi 100 mdan 400 m gacha bo‘lgan trubalardan foydalaniladi. Ushbu tadbir aytarli samara
bermasa ham, lekin chiqindi hosil bo‘layotgan va tashlanayotgan yerlarda uning miqdorini chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdorgacha (ChMM) tushirish imkonini yaratadi. Trubkalar balandligini oshirish o‘sha yerning o‘zida iflos moddalarni mezomasshtab va uzoq tarqalish zonalariga tushishini ta’minlaydi, ya’ni yaqin tarqalish xonasida uning miqdorini kamaytiradi. Masalan: 200 m li trubadan tashlanayotgan chiqindi moddalar 75–250 m. li radiuslar tarqaladi. Atmosfera havosining tozaligini saqlash maqsadida hozirgi kunda quyidagi tashkiliy chora–tadbirlarni amalga oshiriladi. 1. Shaharlarda atmosfera havosini kuchli ifloslantiruvchi sanoat korxonalarini joylashtirish mumkin emas (masalan: kimyoviy metallurgiya va hokazolar). 2. Qurilayotgan sanoat korxonalarini aholi zich joylashgan yerlardan uzoqroq joyga shamol yo‘nalishini hisobga olgan holda joylashtirish kerak va uning atrofida sanitar himoya zonalarini barpo qilish zarur. 3. Havoga chiqarilayotgan gazlarning zaharlilik darajasiga qarab sanoat korxonalarini 5 sinfga ajratilgan va ularning har biriga quyidagi sanitar himoya zonalarini belgilangan. I – 1000m. II -500m. III – 300m. IV – 100m. V – 50m. Ushbu himoya zonalarining maydoni ko‘kalamzorlashtrilgan bo‘lishi kerak. Chunki 1 m2 barg yuzasi 1,5–3,0g. gacha changni va 1 ga yashil o‘simlik maydoni esa 8 kg/soat SO2 gazini yutishi mumkin. 4. Sanoat korxonalari albatta tepalik va shamol yaxshi yuradigan yerlarga joylashtirilishi kerak. 5. Zaharli gazlarni tashlaydigan trubalarni balandligi 250–300m bo‘lishi kerak. 6. Yoqilg‘ilarni gaz va elektr turlari bilan almashtirish kerak. 7. Yoqilg‘i sifatida foydalanilyotgan neft va gaz tarkibidagi oltingugurtni tozalash uchun ularga maxsus ishlov berish kerak. 8. Atmosfera havosini himoya qilishning eng asosiy chora tadbirlaridan biri tozalagich moslamalarini qurishdir. Lekin yuqorida keltirilgan chora tadbirlar atmosfera havosini ifloslanishdan saqlash uchun yetarli emasdir. Buning uchun eng avvalo sanoat korxonalarida hosil bo‘layotgan chiqindilarning miqdorini keskin kamayishiga erishishimiz zarurdir. Zaharli gazlarni miqdorini kamaytirishning texnologik choralari texnologik va konstruktiv o‘zgartirishlar yig‘indisidan tashkil topgandir. Ular quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi. 1. Texnologik jarayonlari borishi davomida zaharli moddalarni hosil bo‘lish mexanizmini o‘rganish. 2. Asosiy inshootlar kontruktsiyasini takomillashtirish. 3. Xom ashyo sifatida ishlatiladigan zaharli moddalarni kam zaharli yoki umuman toza turlari bilan almashtirish. 4. Chiqindisiz texnologik jarayonlari tashkil qilish. Yuqoridagi texnologik tadbirlar ichida zaharli moddalarni hosil bo‘lish mexanizmini o‘rganish eng asosiy o‘rinni egallaydi. OAO “Ammofos” Olmaliq ishlab chiqarish korxonasida fosforitli va ekstraktsion fosfor kislotalardan qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarish tsexida qo‘llaniladigan texnologik va rejali tadbirlar atmosferaga va shahar kanalizatsiya tarmog‘iga chiqarib tashlanadigan chang va oqava suvlarni yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan darajaga olib kelinishi yo‘lga qo‘yilgan. Hudud ifloslanishining kutilgan darajasi va
meteorologik sharoitlarning yomonlanishi atmosferaga aralashmalarning kutilgan darajasi yoyilishi darajasini pasaytirishga qaratilgan tadbirlarning uch guruhdan foydalaniladi. Atmosferaga tashlanayotgan gaz chang chiqindilari va ularni tozalash usullari.
Gaz va chang chiqadigan manba
Ajralayotgan chiqindilar miqdori 1 gazsimon 2 changsimon Chang gazlarni miqdori m3/soat Tozalagich moslamalar va uskunalar ChMM Chiqindilar rekuperatsiyasi Tortish
ventilyator Organik NO 1,2-1,3, - 2,4 Filtr tsikloni 0,9 0,17
Qayta ishlanadi
Oqava suvlar va ularni tozalash Oqava suvlari turlari Oqava suvning hajmi m3/soat 1 ishlanayotgan 2 tashlab yuboriladigan Iflosliklarni tarkibi Tozalash usullari Tozalagich moslama va uskuna Tozalangan suvni ishlatish yo‘llari Texnologik jarayonida hosil bo‘layotgan maishiy ehtiyojlar 1.
2.
0,6 S Erigan moddalar Mexanik reagent
Mexanik biologik Tindirgich
Tindigich aerotek
Shahar kanalizatsiya tarmog‘i |
