Toshkentmoliya instituti

Majburiyatlar – bank tomonidan jalb etilgan mablag’lar hisobidan, kapital esa bankning o’z mablag’lari hisobidan shakllanadi. Ushbumablag’larning barqaror manbalar hisobidan shakllantirilishi tijoratbanklarining samarali ishlashi va iqtisodiy jihatdan baquvvatliginita‘minlaydi.
Orient Finance Tijorat banklarining passiv operatsiyalarini asosan to’rt guruhga bo’lish mumkin:

1. 
   Tijorat banklari qimmatli qog’ozlarini emissiya qilish orqali resurslarni yig’ish.
   

2. Bank foydasi hisobidan har hil fondlar tashkil qilish yoki fondlar summasini oshirish.
3. Kreditlar, qarzlar va boshqa kreditor – yuridik shaxslardan mablag’lar jalb qilish.
4. Depozit operatsiyalarni amalga oshirish.
Orient Finance Tijorat banklari tomonidan passiv operatsiyalarni amalgaoshirishdan maqsad:

• 
  Bank faoliyatini resurslar bilan ta‘minlash;
  
• 
  Iqtisodiyotga yo’naltirilishi mumkin bo’lgan qo’shimcha mablag’lar manbalarini shakllantirish;
  
• 
  Jalb qilingan mablag’larga bank foizlarini to’lash yo’li bilan aholi vayuridik shaxslar daromadlarini oshirish;
  
• 
  O’z kapitali hajmini oshirib borish;
  
• 
  Bank operatsiyalarini riskdan himoya qilish uchun rezerv fondlarni tashkil qilish.
  

Orient Finance Tijorat banklarining resurslarini qaysi subyektga tegishli ekanligiga qarab, bankning o’z mablag’lariga va jalb qilingan mablag’largatasniflash mumkin. Yuqorida keltirilgan passiv operatsiyalarningbirinchi va ikkinchi shakllarida banklarning o’z mablag’lari yuzagakeladi, qolgan oxirgi ikki shaklda esa bankning jalb qilingan resurslariYoki bank uchun qarzga olingan – kredit resurslari yuzaga keladi. ShuBois bank passivlarining hajmi bankning o’z mablag’lari va uningMajburiyatlari yig'indisidan iborat bo'ladi.
Banklarning o’z mablag’lariga – bankning ustav kapitali va ungatenglashgan mablag’lar, jumladan, zaxira kapitali, maxsus fondlar, moddiy rag’batlantirish fondi, boshqa har xil tashkil qilingan fondlar hamda taqsimlanmagan foydasi kiradi.
Jalb qilingan mablag’lar – depozitlar, jamg’armalar, qarzgaolingan mablag’lar kontokorrent hamda korrespondent hisob varaqlarida o’z ifodasini topadi.
Moliyaviy menejment tizimida eng muhim yo’nalishlardan biriBank aktiv va passivlarini samarali boshqarish hisoblanadi. AktivlarniBoshqarish asosida o’z va jalb qilingan resurslarni joylashtirish tartibi vayo’llari yotadi.Orient Finance banklarining passivlarini boshqarishda xalqaroBank amaliyotida ―Bank passivlarini boshqarish‖ nazariyasidan kengfoydalaniladi. Mazkur nazariyada asosiy e‘tibor tijorat banklariningdepozit bazasini yaxshilashga qaratiladi.
1960-70-yillardan boshlab bank likvidligini boshqarish borasida―passivlarni boshqarish‖ nazariyasi paydo bo’ldi va bank likvidlikmuammosini yechish borasida o’z passivlariga, ya‘ni majburiyatlarigae‘tibor qarata boshladi. Bu nazariyaning paydo bo’lishiga iqtisodiyotdafond va pul bozorining shakllanishi hamda ikki pog’onali banktizimining to’la shakllanishi bilan bank mablag’lari bozoriningrivojlanishi turtki bo’ldi. Bu nazariy fikrga tayangan holda banklar o’zlikvidligini pul bozori va sarmoya bozoridan qarz olish, ya‘ni mablag’larjalb qilish orqali boshqara boshlashdi. Bu, asosan, Markaziy bankdanmablag’lar sotib olish, depozit sertifikatlari, qisqa muddatli tijoratveksellari va yevro, dollar kabi qarz majburiyatlarini muomalagachiqarish shaklida amalga oshiriladi.
Passivlarni boshqarish nazariyasi orqali tijorat banklari likvidligini boshqarish quyidagi ikki xulosaga asoslanadi:

1. 
   Tijorat banklari qo’shimcha mablag’larni kapital bozorlaridanjalb qilish yo’li orqali likvidlikka erishishi mumkin
   
2. 
   Tijorat banklari Markaziy bank, boshqa banklardan olingan pulmablag’lari hisobiga likvidligini ta‘minlashi mumkin.
   

Tijorat banki o’z mijozlarining bo’sh turgan mablag’larini qarzgaolish bilan, bir vaqtning o’zida, bu mablag’larni o’z vaqtidaqaytarilishini ta‘minlash majburiyatini ham oladi, shuning uchun bankbarqaror likvidlikka ega bo’lishi kerak. Ishonchlilik va likvidliliktamoyillari tijorat banki faoliyatining zarur shartlaridan bo’lib, ularaholining bo’sh turgan pul mablag’larining banklar sari oqiminita‘minlaydi. Undan tashqari bankning ahvoli moliyaviy jihatdan kamsamarali bo’lgan holatda mijozlar o’z mablag’larini qaytarib olishlarigaishonch hosil qilishlariga zamin yaratadi.