Tovushlar cho’zimi va ularning yozilishi

PAUZALAR

O’quvchilar 1-sinfdan boshlab notalar cho’zimini o’rganish bilan birga tegishli pauzalar bilan ham tanisha boradilar. Ular pauza tushunchasini qo’shiq aytishda biroz to’xtab o’tish (dam olish) sifatida osonlik bilan idrok etishadi. Uning ahamiyatini bolalarga tanishi bo’lgan, pauzalar uchraydigan (ammo ilgari bunga ularning diqqati jalb etilmagan) qo’shiq asosida tushuntirib berish ma’qul. O’qituvchi bu qo’shiqni doskaga yozib qo’yadi va yangi, notanish belgilarni-suqib alomatlarini ko’rsatib o’tadi. So’ngra, u qo’shiqni notaga qarab aytishni taklif qiladi va bolalar diqqatini qo’shiqdagi shu belgilarning o’rni qo’shiq aytishda salgina suqib qilishga, bir oz to’xtab dam olishga to’g’ri kelishini uqtiradi. O’qituvchi turli musiqa va qo’shiqlar misolida pauzalarning muhim ahamiyati va asarning o’ziga xos xususiyatini ifodalashdagi rolini ko’rsatadi. U, pauza asarni qismlarga bo’ladi, qo’shiq aytishda uchraydigan pauzalar vaqtida nafas olish oson bo’ladi va hokazo, deb tushuntirib beradi. O’qituvchi kuylash uchun mo’ljallanadigan mashqlardagi turlicha cho’zimda uchraydigan kuylarni tanlaydi. Ikki satrli mashqni bolalar bilan kuylash maroqli bo’ladi; bunda, yuqorigi satrni sinfning birinchi yarim, pastki satrni esa - ikkinchi yarmi qo’yiladi, deb uqtirib o’tiladi. Ular galma-gal kuylashadi. Bir guruh sukut qilganida (jim turganida) nota satriga pauzalar qo’yib chiqiladi: