Transport iqtisodiyoti

O’zbekiston Resublikasi Oliy va O’rta Masus Ta’lim Vazirligi
Toshkent Davlat Transport Universiteti

“Transport iqtisodiyoti” kafedrasi

Temir yo’lda tashish tannarxining kalkulatsiyasi
fanidan

Kurs ishi
Bajardi: IQ-185 guruh talabasi
Sattorova Sabrina
Qabul qildi:

Toshkent – 2022

Mundarija
I. Kirish.
1.Kursning umumiy nazariy savollari

1. 
   Ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxi. Mahsulotlar qiymati. Xarajatlar va tannarx o’rtasidagi farq
   
2. 
   Temir yollarning ekspluatasion xarajatlari. Xarajatlar elementlari bo’yicha xarajatlar tarkibi.
   
3. 
   “O’TY” AJ ning asosiy faoliyati xarajatlari nomenklaturasi. Nomenklaturada xarajatlatni tasniflash. To’g’ri va bilvosita bog’liq va bog’liq bo’lmagan xarajatlarni taqsimlash.
   
1. 
   Beshta xo’’jalikning ekspluatatsion xarajatlarini tashish turlari bo’yicha taqsimlash va MTU da yo’lovchilar va yuklarni tashish tannarxini aniqlash.
   
2. 
   Temir yo’l transportida yuk va yo’lovhcilarni tashish tannarxini aniqlash.
   
3. 
   Xarajat stavkalri usuli bilan yuklarni tashish tannarxini hisoblash.
   
4. 
   Tashish hajmining o’zgarishini tashish tannarxiga ta’sirini aniqlash.
   
5. 
   Mehnat unumdorligi darajasining transport xarajatlariga ta’sirini aniqlash.
   
6. 
   Harakutlanuvchi tarkibdan foydalanish sifat ko’rsatkichlari o’zgarishini iqtisodiy baholash.
   

Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Temir yo’l transporti mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim o’rin tutadi. Transportning asosiy vazifasi xalq xo’jaligi va aholining tashuvlarga bo’lgan ehtiyojlarini to’liq va o’z vaqtida qondirish transport tiziming samaradorligi va sifatini oshirishdan iborat.
Temir yo’l transportida tashish tannarxi ekspluatatsiya xarajatlarini bajarilgan ish hajmining bo’lish orqali aniqlanadi.
Temir yo’l transportida tashish tannarixiga juda ko’p omillar ta’sir o’tkazadi:
Mehnat unumdorligining oshishi;

• 
  Ish haiqning o’sishi
  
• 
  Tashish hajming o’zgarishi
  
• 
  Materiallar sarf-arajatlari me’yori o’zgarishi;
  
• 
  Harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish sifati ko’rsatkichlarining o’zgarishi;
  
• 
  Uchastkaning texnik ko’rsatkichlarining o’zgarishi va boshqalar;
  

Temir yo’l transportida tashish tannarxini aniqlashnig 3 ta usulidan foydalaniladi:

• 
  To’gridan – togri;
  
• 
  Normativ usul;
  
• 
  Xarajatlar stavkasi;
  

Xarajatlar stavkasi usuli yuk va yo’lovchi tashishning muayyan xususiyatlarini o’z ichiga oladi. Shu sababli bu usuldan keng foydalaniladi.
“O’TY” AJ bo’yicha tannarxini xarajatlar stavkasi usulida hisoblash bir nechta bosqichda amalga oshiriladi.
I bosqich. Dastlabki bosqich.

• 
  O’TY AJ barcha xarajatlari tashish va tortuv turlari bo’yicha amalga oshiriladi.
  
• 
  Har bir tortish turiga to’gri keladigan xarajatlar o’znavbatida bog’liq va bog’liq bo’lmagan xarajatlarga bo’linadi.
  
• 
  Tashish hajmiga bog’liq bo’lgan xarajatlar malum bir xarajatlar guruhi bo’yicha taqsimlanadi. Vagon-soatga to’gri keladigan xarajatlar alohida, elektr energiyasiga kiruvchi xarajatlar alohida hisobga olinadi.
  
• 
  Har bir guruhdagi kalkulatsion o’lchagich bo’yicha to’g’ri keladigan xarajatlar.
  
• 
  Har bir kalkulatsion o’lchagichning absolyut miqdori aniqlanadi.
  
• 
  Har bir kalkulatsion o’lchagich bo’yicha aniqlangan xarajatlarni shu kalkulatsion o’lchagichning absolyut miqdoriga bo’lish orqali xarajat stavkasi kelib chiqadi
  
• 
  Avval jami bog’liq xarajatlar aniqlanadi.
  
• 
  Bog’liq xarajatlardan foizda shartli-doimiy xarajatlar aniqlanadi.
  

II bosqich . Xarajatlarni aniqlash..

• 
  Bog’liq xarajatlarga shartli-doimiy xarajatlarni qo’shish orqali o’sha kalkulatsion o’lchagich bo’yicha xarajatlarni aniqlaymiz.
  
• 
  Jami xarajatlarni tegishli tashish hajmiga ( yuk aylanmasi, yo’lovchi aylanmasi) bo’lish orqali tashish tannarxi kelib chiqadi.
  

Kurs ishining maqsadi-transport xarajatlarini hisoblash usullari va hisob xarajatlarini hisoblash usullari va hisob kitoblarni o’rganish; transport xarajatlarining qiymatiga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni tahlil qilish va ularning ta’sir darajasini baholash.

“Temir yo’lda tashish tannarxi kalkulyatsiyasi” fanidan kurs ishini bajarishga doir uslubiy ko’rsatmalar

Kurs ishi quyidagi bo'limlarni o'z ichiga oladi:
I. Kursning umumiy nazariy savollari;
II. Beshta xo'jalikning ekspluatatsion xarajatlarini tashish turlari bo'yicha taqsimlash va MTUda yo'lovchilar va yuklarni tashish tannarxini aniqlash;
III. Temir yo'l transportida yuk va yo'lovchilarni tashish tannarxini aniqlash;
IV. Xarajat stavkalari usuli bilan yuklarni tashish tannarxini hisoblash;
V. Tashish hajmining o'zgarishini tashish tannarxiga ta'sirini aniqlash;
VI. Mehnat unumdorligi darajasining transport xarajatlariga ta'sirini aniqlash;
VII. Harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish sifat ko'rsatkichlari o'zgarishini iqtisodiy baholash.
Vazifalar va uslubiy ko'rsatmalar